James Earl Jones: van Darth Vader tot Mufasa - zijn stem is niet meer

"Simba, mijn vader heeft me ooit iets heel belangrijks toevertrouwd," legt Mufasa, koning van de leeuwen, uit aan zijn jonge zoon. Boven hen: de uitgestrektheid van de Afrikaanse nachtelijke hemel. "Kijk omhoog naar de sterren. De grote koningen uit het verleden kijken van daaruit op ons neer."

Sinds gisteravond, 9 september 2024, staat er een nieuwe ster aan de hemel: James Earl Jones, de man die zijn onvergetelijke stem gaf aan Mufasa in Disney's "The Lion King", is op 93-jarige leeftijd overleden in zijn huis in Dutchess County, New York. Nu is hij daarboven, neemt zijn plaats in tussen de koningen - en kijkt op ons neer.

De stotteraar

Het is in deze bijna magische momenten dat we het volle gewicht van James Earl Jones' nalatenschap voelen: een stem die niet alleen personages, maar hele werelden en sterrenstelsels tot leven bracht.

Nauwelijks iemand zag dit aankomen. Toen Jones op 17 januari 1931 in Mississippi werd geboren, groeide hij op onder moeilijke omstandigheden. Vooral de scheiding van zijn ouders in 1936 liet traumatische sporen na: de jonge Jones begon te stotteren. Hij sprak nauwelijks een woord. Jarenlang. Pas acht jaar later herkende zijn leraar op de middelbare school, Donald Crouch, het potentieel van Jones. Crouch was zo overtuigd dat hij Jones elke dag in de klas een gedicht liet voordragen. Uiteindelijk gaf het spreken voor publiek Jones genoeg zelfvertrouwen om eindelijk te stoppen met stotteren. Meer dan dat.

Jones' nieuw gevonden diepe, sonore stem wordt al snel zijn handelsmerk.

De podiumlegende

Maar eerst probeerde Jones medicijnen te studeren aan de Universiteit van Michigan. Tegelijkertijd ging hij naar het Reserve Officer Training Corps van de universiteit om een officiersopleiding te volgen. In de herfst van 1953 kreeg hij zelfs zijn aanstelling als officier, werd overgeplaatst naar Camp Hale in Colorado en uitgezonden naar de trainingseenheid voor oorlogvoering in de bergen en wintergevechten. Na drie jaar dienst verliet hij het leger weer om zich aan zijn nieuwe droom te wijden: acteren.

Het succes liet niet lang op zich wachten. Met zijn diepe, kenmerkende stem liet hij al snel de grootste theaterpodia ter wereld schudden. Sinds 1957 zelfs Broadway, het hart van het Amerikaanse theater.

Met zijn vertolking van bokser Jack Johnson in "The Great White Hope" won hij in 1969 zijn eerste Tony Award, de hoogste onderscheiding in het theater, vergelijkbaar met een Oscar. In 1970 won hij in de filmversie van hetzelfde toneelstuk de Golden Globe Award en werd hij genomineerd voor een Oscar. Jones won later de tweede Tony Award van zijn carrière in 1987 in "Fences", waarin hij een voormalig honkbalspeler en zwoegende arbeidersvader in Pittsburgh speelde.

Maar James Earl Jones is niet alleen op het toneel bezig. Hij brak voor het eerst door in Hollywood in 1964 met zijn pompeuze stem in Stanley Kubricks satirische oorlogskomedie "Dr Strangelove". Zijn bekendste filmrollen zijn echter verschijningen in "Conan the Barbarian", "Coming to America", in dit land beter bekend als "The Prince of Zamunda", "Fields of Dreams" en "The Hunt for Red October". In deze laatste is hij te zien als CIA-directeur James Greer, de superieure en vaderlijke vriend van de titelheld Jack Ryan. De rol beviel hem zo goed dat hij die ook speelde in de vervolgen "Patriot Games" en "Clear and Present Danger", in dit land beter bekend als "The Cartel" - naast Harrison Ford.

De rol waar Jones het bekendst om is, is echter een andere ...

De adem van de melkweg

Het is 1977 en James Earl Jones heeft slechts tweeënhalf uur in de nasynchronisatiestudio om alle lijnen op te nemen die een zekere George Lucas nodig heeft voor zijn eerste grote Hollywoodfilm: "Star Wars".

Jones speelt niemand minder dan de meest legendarische schurk aller tijden - Darth Vader. Zijn eerste verschijning: een moment van pure dreiging. Vader stapt zwaar op de rebellenprinses af. Zijn zwarte harnas en mechanische ademhaling creëren een sfeer van angst en macht.

Darth Vader is een tegenstander om niet mee te spotten.

Jones krijgt slechts 7.000 dollar betaald voor de rol die hem onsterfelijk zal maken. "Goed geld," denkt hij bij zichzelf. Toch wil Jones niet genoemd worden in de aftiteling - uit respect voor David Prowse, de Britse acteur die de iconische schurk onder het pak speelde. Prowse kreeg de belofte dat zijn tekst later bewerkt zou worden om angstaanjagender te klinken. Pas bij de première van de film kwam Prowse erachter dat Lucas zich niet aan zijn belofte had gehouden. Een vertrouwensbreuk die Prowse tot aan zijn dood in 2020 nooit meer te boven zal komen.

James Earl Jones

James Earl Jones wacht ondertussen nog twee "Star Wars" films voordat hij er eindelijk mee instemt om in de aftiteling vermeld te worden als "Darth Vader's stem". Inmiddels weet iedereen het toch. En Jones is er zeker van dat er geen Star Wars projecten meer zullen volgen.

Jones heeft het mis.

Hij zal tussen nu en 2022 16 keer de stem van de gevallen Jedi en Sith Lord verzorgen. Meest recent leende hij zijn stem aan de serie "Obi-Wan Kenobi" - zij het alleen als een mix van echte opnames, archiefopnames en AI-gegenereerde stem. Het is de laatste officiële spreekrol van zijn leven.

Direct na "Obi-Wan Kenobi" trekt Jones zich ook terug uit het acteren. Voor de komende "Star Wars" projecten zal zijn stem worden gegenereerd met behulp van AI - hiervoor gaf hij al in 2022 toestemming. Jones is geen vreemde op het gebied van ijdelheid. Dat maakte hij al duidelijk in 2014 in een interview met de New York Times. Toen hem werd gevraagd hoe hij zijn carrière zo lang in leven kon houden, antwoordde hij simpelweg:

"Het geheim is om nooit te vergeten dat je een vakman bent. Niets is je laatste werk. Niets is je beste werk. En niets is je slechtste werk. Ik ben zelf nog een beginner."

Rust in vrede, grote koning

"Simba, kijk omhoog naar de sterren. De grote koningen uit het verleden kijken van daaruit op ons neer," legt Mufasa, koning van de leeuwen, uit aan zijn jonge zoon.

"Echt waar?

"Echt waar?" vraagt Simba.

"Ja...", antwoordt Mufasa zachtjes. "En als je je eenzaam voelt, onthoud dan altijd dat deze koningen je de weg zullen wijzen."

De sterren aan de Afrikaanse nachthemel schijnen helderder en duidelijker dan ooit.

"En ik ook."