"Joker 2: Folie à Deux": een teleurstellend vervolg

Eén ding voorop: er staan geen spoilers in deze recensie. Je leest alleen informatie die bekend is uit de trailers die al zijn uitgebracht.

Wat de wereld nu nodig heeft is liefde, zoete liefde, zong Tom Jones ooit. Er zijn immers al genoeg bergen en heuvels om te beklimmen. Genoeg oceanen en rivieren om over te steken. Alleen liefde - daar zou er niet genoeg van zijn.

Hoe treffend Jones' woorden een halve eeuw later nog steeds zouden zijn, begeleid door een van de meest bitterzoete melodieën ooit, had hij zich waarschijnlijk zelf niet kunnen voorstellen. Maar wanneer "Joker: Folie à Deux" begint met zijn lied, heb ik alleen nog maar een brok in mijn keel. De eerste aflevering van "Joker" maakte al een krachtig statement over het gebrek aan liefde en mededogen in de wereld - en de tweede aflevering gaat daar precies mee door.

Maar ...

Maar ... daar ligt ook het probleem.

Dit is wat "Joker: Folie à Deux"

Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) heeft een moord gepleegd: Toen de beroemde late-night komiek Murray Franklin (Robert DeNiro), die Arthur ooit zijn surrogaat geestelijke vader noemde, hem in het openbaar belachelijk maakte, schoot de would-be clown hem door het hoofd - live op televisie.

Sindsdien heeft Arthur niet alleen in de gevangenis gezeten. Hij is zelfs onder verscherpt toezicht geplaatst. Bewakers met geweren bewaken zijn cel. Ze begeleiden hem overal. Zelfs buiten, in de stromende regen. Intimidatie is aan de orde van de dag. Wat er nog over is van het hoopje ellende dat Arthur was - het is nog ellendiger geworden.

Maar dan gloort er hoop als Arthur het pad kruist met Harleen Quinzel (Lady Gaga), een medegevangene. Samen stellen ze zich een wereld voor waarin ze grootse dingen creëren. Bergen. Heuvels. Muziek. Een mentale ontsnapping aan de deprimerende realiteit van het gesticht. Tenminste, totdat het openbare proces tegen Arthur begint.

Empathie voor het monster: de evenwichtsoefening van "Joker"

In 2019 had niemand verwacht dat een van Hollywoods meest moedige en verontrustende karakterstudies zou komen van de regisseur en schrijver van de slapstickkomedie "Hangover". Todd Phillips liet zich hierdoor niet afschrikken; "Joker" zette nieuwe standaarden en brak records. Tot "Deadpool & Wolverine" was zijn interpretatie van de Joker, die losjes gebaseerd was op de DC comics, zelfs de meest succesvolle R-rated film aller tijden.

Geen wonder: "Joker" was ongemakkelijk, maar eerlijk. Juist daarom werd het een van de meest controversiële films van de afgelopen jaren. "Joker" durfde de provocerende vraag te stellen of het oké is om massamoordenaars te vermenselijken - sterker nog, misschien zou dat wel moeten. Zozeer zelfs dat wij kijkers het bijna niet konden laten om in de huid van de Joker te kruipen. Hoe zouden we anders kunnen begrijpen waarom de maatschappij zo gebrutaliseerd is dat ze zelf zulke gevaren creëert?

Hierin schuilt echter precies het gevaar voor critici: wat als potentiële geweldplegers zich bevestigd voelen in hun rol als slachtoffer en dit gebruiken als rechtvaardiging voor verdere misdrijven? Toen Joker zijn voormalige held in koelen bloede neerschoot aan het einde van de eerste film, waren de meesten van ons waarschijnlijk geschokt. Maar handen omhoog als je niet die ene procent in je voelde die gewoon did vond dat Murray uiteindelijk kreeg wat hij "verdiende".

Die elementen maakten "Joker" fascinerend en verontrustend tegelijk. En Todd Phillips had de pols van de tijd niet beter kunnen aanvoelen: Slechts een paar maanden later zou de Covid pandemie de solidariteit van onze samenleving op de proef stellen. Er ontstonden onoverkomelijke fronten - zo hard en onverbiddelijk als steen. Begrip, empathie en medeleven maakten plaats voor verwijten en wantrouwen, terwijl elke persoon buiten de eigen vier muren een potentiële vijand werd.

"Wat de wereld nu nodig heeft is liefde, zoete liefde", galmt nog na in mijn hoofd.

De vloek van het succes: "Folie à Deux" in de schaduw van zijn voorganger

Om te zeggen dat "Joker: Folie à Deux" gedoemd is om teleur te stellen gezien het succes en de genialiteit van zijn voorganger is misschien geen baanbrekende uitspraak. Maar het is wel een feit. En toch doet "Folie à Deux" niet zoveel verkeerd. Eerder hetzelfde - alleen veel minder moedig. Daar ligt de echte teleurstelling.

Arthur Fleck is nog steeds de slaaf van de maatschappij. Het leven is nog steeds niet goed voor hem. En er is nog maar net een beetje hoop ontkiemd of het wordt hem alweer afgenomen. Net zo levendig als het ons opnieuw wordt getoond: We hebben dit eerder gezien.

Wat echter nieuw is, is dat "Folie à Deux" een musical is - een musical die ons herhaaldelijk meeneemt in de gedachtenwereld van Arthur Flecks. In deze wereld danst hij met zijn geliefde Harleen "Lee" Quinzel over de glinsterende neon daken van Gotham, treedt hij op in nachtclubs of presenteert hij tv-shows. De casting van Lady Gaga is logisch in deze context. In feite is de chemie tussen de twee acteurs duidelijk een van de sterke punten van de film.

Maar wat klinkt als een verleidelijk idee mislukt in de realisatie. "We gebruiken muziek om ons heel te maken. Om de breuken in onszelf in evenwicht te brengen," zegt de koordirigent van het gesticht. De film zou beter hebben gewerkt als de muzikale intermezzo's precies het tegenovergestelde effect hadden gehad: Als ze Arthurs waanideeën hadden aangewakkerd en ervoor hadden gezorgd dat hij nog dieper in zijn psychotische episodes weggleed en er uiteindelijk mee brak.

In plaats daarvan herhalen de muzikale scènes meestal alleen maar wat wij kijkers al weten en net gezien hebben. Alsof we zonder de liedjes niet zouden begrijpen wat er in Arthur gebeurt. Dit maakt ze compleet overbodig - voor een musical komt dit neer op een doodvonnis.

Het gemak - en gevaar - van vereenvoudiging

Als "Folie à Deux" al een beetje spanning opbouwt, dan is het in de scènes in de rechtszaal. Hier komt de echte kern van de film naar voren: Hoe moet de maatschappij omgaan met mensen als Arthur Fleck?

Terwijl aanklager Harvey Dent (Harry Lawtey) betoogt dat Arthur verantwoordelijk moet worden gehouden voor zijn daden en daarom eist hij zelfs de doodstraf, beroept de verdediging zich op ontoerekeningsvatbaarheid. Het was niet Arthur Fleck die de misdaden had gepleegd, maar zijn afgesplitste persoonlijkheid - de Joker. Arthur moet daarom niet gestraft worden, maar behandeld.

Een spannend dilemma. Eentje die Todd Phillips echter heel duidelijk beantwoordt. Jammer. Terwijl hij het ons in "Joker" zelf liet uitzoeken, waagt hij zich met "Folie à Deux" nooit echt op dat hellende vlak. En het antwoord dat hij ons geeft - zonder iets te verklappen - is uiteindelijk even voor de hand liggend als ongeïnspireerd.

Dit is vooral duidelijk in de menigte mensen die zich buiten het gerechtsgebouw verzamelt om "Gerechtigheid voor Arthur Fleck" te eisen. Er zit ook een "Joker" film in "Folie à Deux". Eentje die medelijden en sympathie opwekte voor het personage. Arthur werd zo onwillekeurig de inspiratiebron voor andere potentiële geweldplegers die zichzelf zien als slachtoffers van het systeem. Klinkt dat bekend?

Phillips laat duidelijk zien wat hij van deze sekte-achtige bijeenkomsten vindt, vooral in zijn weergave ervan: niets. Of anders gezegd: het is hem duidelijk dat de idealisering van de Joker uit de hand is gelopen. Bij monde van zijn filmpersonages laat Phillips zich zelfs openlijk ontvallen dat zelfs Arthurs volgelingen niet echt geïnteresseerd zijn in de tragedie van de gebroken man. In een wereld die allang is gezwicht voor sensatiezucht, geniet de massa uiteindelijk alleen maar van de Joker omdat hij wordt gestileerd als een charismatische martelaar. Arthur daarentegen is en blijft een nobody.

"Daar zouden we het over moeten hebben", zegt hij zelf op een gegeven moment in de film.

Zie ik het op dezelfde manier? Ja - en nee. De kracht van "Joker" was dat het ons kijkers alleen en zonder steun liet met ambivalente gevoelens. Zelfs het in twijfel trekken van onze eigen moraliteit - en ons zelf onze conclusies te laten trekken over wat we willen doen met wat we hebben gezien. Dit is precies wat de discussie op gang heeft gebracht over complexe thema's zoals ernstige psychische aandoeningen en wat we als samenleving kunnen doen om het kwaad te voorkomen.

In het vervolg daarentegen doet Todd Phillips het denkwerk voor ons. Geeft duidelijke antwoorden op vragen die hij al in het eerste deel stelde. Misschien zelfs om deze keer polemieken te voorkomen die hem wilden zien als iemand die geweld verheerlijkt. Dat begrijp ik. Maar "Folie à Deux" slaagt er niet in om ons kijkers weer een filmische tot nadenken stemmende les te geven, zoals het eerste deel dat wel deed.