Littekens behandelen: hoe je een wond het beste kunt verzorgen

Littekens horen bij het leven. Er zijn geen officiële cijfers uit Zwitserland over hoeveel mensen een litteken hebben. Maar volgens een oudere enquête voor een farmaceutisch bedrijf (in het Duits) heeft één op de vier vrouwen en één op de tien mannen in Duitsland een litteken op de huid.

Als kind krijg je voortdurend littekens - je rent te hard, struikelt, valt en schaaft en bezeert je knie. Zulke oppervlakkige schrammen veroorzaken meestal geen blijvende huidbeschadiging. Maar, zegt Firat Aslanel, chirurgisch dermatoloog bij de Hautwerk praktijk in Zürich: "Littekens ontstaan in het bindweefsel wanneer de diepere huidlagen beschadigd raken - door ongelukken, operaties, ontstekingen of aandoeningen zoals acne. Een litteken is het resultaat van het biologische genezingsproces van een wond."

Vóór het litteken is na de verwonding: hoe wonden slecht genezen

Als je huid dieper verwond is, ontwikkelt zich nieuw collageenvezelweefsel. Maar in tegenstelling tot gezond weefsel, waar de collageenvezels er netjes uitzien, ziet het nieuwe weefsel er na een wond onregelmatig uit en vormt het een litteken. Als je geïnteresseerd bent in de details van wat er pathofysiologisch gebeurt, lees dan het artikel van littekenspecialist Aslanel (in het Duits) voor het vaktijdschrift "Leading Opinions - Dermatologie und Plastische Chirurgie". Daarin beschrijft hij in detail de "keten van reacties op lokaal en systemisch niveau die een specifiek tijdschema volgen."

Voor leken kan het kort als volgt worden samengevat: omdat vasculogene mediatoren ook betrokken zijn bij collageenvorming tijdens wondgenezing, kunnen ze verstoringen veroorzaken in het wondgenezingsproces, waardoor littekens ontstaan.

"Littekens kunnen van textuur veranderen, hard aanvoelen, jeuken of een pigmentstoornis ontwikkelen en donkerrood worden," zegt Aslanel, die mogelijke stoornissen in de wondgenezing beschrijft."Bovendien kan het omliggende weefsel er anders uitzien dan het litteken zelf en kunnen er zich vaatjes vormen op het litteken."

De medische gemeenschap maakt onderscheid tussen vier soorten littekens:

• Rijpe littekens, die tot op zekere hoogte de gewenste, d.w.z. niet-pathologische vorm vertegenwoordigen. Deze littekens zijn bleek en zacht, en niet gepigmenteerd, jeukerig of pijnlijk. Toch kunnen ze stressvol zijn voor de getroffenen. Een voorbeeld hiervan zijn zelfbeschadigingslittekens op de onderarmen, waar een stigma aan verbonden kan zijn.
• Pathologische littekens zijn bijvoorbeeld hypertrofische littekens. Dit veel voorkomende type litteken ontwikkelt zich als verheven en is meestal rood. Ze kunnen ook jeuken en strak zitten.
• "De reacties van keloïde littekens reiken daarentegen verder dan het littekengebied," zegt de arts. Ze worden vaak verward met hypertrofische littekens, maar de kleine, halfronde, rode huidlaesies groeien in het omringende weefsel in plaats van op de oorspronkelijke wond.
• "De reacties van keloïde littekens reiken daarentegen verder dan het littekengebied," zegt de arts.
• Hypotrofische littekens zien eruit als deukjes in de huid en worden meestal veroorzaakt door ontstekingen zoals acne of waterpokken.

Wat veroorzaakt pathologische littekens?

De wetenschap weet eigenlijk nog niet precies waarom sommige mensen meer ernstige littekens ontwikkelen dan anderen. Wat interessant is, is dat littekens niet alleen van persoon tot persoon verschillen; de genezing van dezelfde persoon kan de ene keer soepel verlopen en de andere keer niet. Aslanel vertelt over een van zijn patiënten: "Ik heb hem drie keer geopereerd en er gebeurde niets. De vierde keer, met dezelfde incisietechniek en hetzelfde hechtmateriaal, werd het litteken aanzienlijk erger. Ik vermoed een multifactoriële genese - er moeten meerdere pathologische oorzaken zijn."

Dokters kunnen niet voorspellen of er pathologische littekens zullen ontstaan na bijvoorbeeld een operatie: "Elke chirurgische ingreep kan een litteken vormen. Maar we weten gewoon nooit hoe littekens zullen genezen."

Er zijn niettemin medische voorschriften die de kans op littekenvorming kunnen verkleinen. "Het belangrijkste is dat de chirurg een goede incisie maakt. Maar dat gebeurt meestal toch wel." Maar als incisies in de verkeerde richting worden gemaakt en huidspanningslijnen worden genegeerd, is littekenvorming zeer waarschijnlijk. Hetzelfde geldt voor mechanische belasting, d.w.z. spanning en beweging. Vuil, chemotherapie en agressieve medicatie (om bijvoorbeeld ernstige acne te behandelen) kunnen ook een negatieve invloed hebben op de wondgenezing.

Hoe littekens goed genezen: wat je kunt doen

Heeft elke wond littekenverzorging nodig? "Theoretisch niet, maar praktisch wel," zegt de dermatoloog. "Een litteken kan er vandaag goed uitzien, maar over vier of zes weken misschien niet meer. Dus houd de wond schoon en bescherm hem tegen infectie en ook tegen de zon met een desinfecterende crème en verband. Je moet niet in een zwembad gaan met een verse operatiewond."

Als de wond genezen is, kun je - na overleg met een arts - speciale littekengels of -crèmes gebruiken om het weefsel soepeler te maken. "Maar je weet nog steeds nooit of het litteken beter wordt of niet."

De dermatoloog is niet te spreken over mechanische producten zoals littekenrollers: "Hoe kan een massaproduct voor iedereen even goed zijn? En ook voor overal op de huid? Littekenverzorging moet altijd specifiek worden gekozen en aangepast aan individuele behoeften."

Dat betekent dus: vraag je arts welke crème hij of zij aanraadt.

Hoe behandel je hardnekkige littekens?

Als er ondanks alles een pathologisch, hardnekkig litteken is ontstaan, kan de dermatologie dit aanpakken - als het gaat om kleur, textuur en ook pijn. Bij hypertrofische littekens kunnen bijvoorbeeld siliconenpleisters worden aangebracht of cortisonen worden ingespoten om het littekenweefsel platter te maken.

Bij gespecialiseerde dermatologische klinieken zoals Hautwerk wordt bovendien gebruik gemaakt van speciale lasergeneeskunde apparaten.

Als er een hypotrofisch, d.w.z. ingedeukt (acne) litteken is ontstaan, moeten de experts dieper werken om weefsel op te bouwen - met thermomechanische of radiofrequente apparaten en microneedling plus een speciale bloedplasmabehandeling. Als je meer wilt weten over het medicijn, dermatosurgeon Aslanel beschrijft de verschillende behandelmethoden voor specialisten in het hierboven gelinkte rapport.

Overigens: niet elk hardnekkig litteken hoeft gelaserd te worden. Artsen beslissen per geval of speciale lasers, radiofrequentie, microneedling of het injecteren van opvulmateriaal geschikt zijn voor littekenbehandeling. Bovendien moet de technologie niet te agressief worden gebruikt, omdat dit het litteken mogelijk erger maakt in plaats van het te verbeteren.

In het algemeen is het resultaat, of het nu om medische, esthetische of cosmetische redenen wordt gebruikt, echter bijna onzichtbaar, zegt Firat Aslanel: "Littekens kunnen nooit helemaal worden verborgen, maar moderne behandelmethoden kunnen veel littekens nauwelijks nog zichtbaar maken."