Polycysteus ovariumsyndroom: de meest voorkomende hormonale aandoening bij vrouwen

Verborgen hoekjes, snor, vruchtbaarheidsproblemen, overgewicht. Wat ik beschrijf is geen cliché van een man van middelbare leeftijd, maar de symptomen van een van de meest voorkomende hormonale aandoeningen bij vrouwen in hun reproductieve jaren: polycysteus ovarium syndroom, kortweg PCOS. Nog nooit van gehoord? Ik ook niet.

Volgens schattingen heeft tot 15 procent van de vrouwen wereldwijd ermee te maken. "In de praktijk en in onze eigen onderzoeken hebben we een veel hogere prevalentie waargenomen", zegt dr. Mareike Roth-Hochreutener, hoofdarts bij de Kliniek voor Reproductieve Endocrinologie aan Universitair Ziekenhuis Zürich, een expert in PCOS en hoofd van het PCOS-centrum van de universiteit.

De reden voor het hoge aantal niet gerapporteerde gevallen is de moeilijkheid om het te herkennen: "PCOS is een kameleon. Er is geen duidelijk hoofdsymptoom dat alle getroffen vrouwen hebben." Tijd om de onderwijskloof te dichten, licht op de duisternis te werpen en te praten over symptomen, diagnose en behandeling.

Polycysteus ovarium syndroom: wat we tot nu toe weten over de ontwikkeling

In eenvoudige bewoordingen is PCOS een hormonale stoornis bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd die een scala aan symptomen kan veroorzaken. Net als endometriose, is PCOS een van de meest voorkomende triggers van onvruchtbaarheid bij vrouwen.

Waarom dit gebeurt is nog niet bekend.

Waarom dit gebeurt, is nog niet definitief opgehelderd, zegt Dr. Roth-Hochreutener. Deskundigen gaan uit van een multifactoriële genese - met andere woorden, een combinatie van verschillende oorzaken. Genetische aanleg lijkt ook een rol te spelen.

"Wat we tot nu toe hebben kunnen ontdekken: De getroffenen hebben vaak een verstoord insulinemetabolisme. Een soort voorloper van diabetes, zeg maar." De verstoorde suikerstofwisseling leidt vervolgens tot een verstoorde hormoonhuishouding.

De expert legt uit: "Een teveel aan insuline kan leiden tot een verhoogde productie en afgifte van androgene, dus mannelijke, hormonen. Dit verstoort de eicelrijping in de eierstok, een basisvoorwaarde voor de menstruatiecyclus en zwangerschap."

Deze overmaat aan mannelijke geslachtshormonen wordt ook wel hyperandrogenemie genoemd, maar komt niet bij iedereen voor, maar bij ongeveer tweederde van de PCOS-patiënten. Zoals ik al zei, het is ingewikkeld.

PCOS: een complex geheel van symptomen

De verstoorde hormoonbalans resulteert in een complex geheel van symptomen. Cyclusstoornissen zijn de belangrijkste diagnostische factor, zegt expert Roth-Hochreutener: "Het symptoom waarmee ongeveer driekwart van alle patiënten bij ons komt, is oligomenorroe - met andere woorden, zeer lange cycli met tussenpozen van meer dan 35 dagen tussen de menstruaties."

Daarnaast hebben de meeste vrouwen een verstoorde hormoonhuishouding.

De meeste vrouwen met PCOS hebben bovendien een toename van follikels op de eierstokken, waar de aandoening ook haar naam aan dankt: Poly (veel), cysten (blaasjes) en ovarium (eierstok).

Vrouwen die eifollikels hebben als een geïsoleerd symptoom, d.w.z. het enige symptoom, worden PCO (polycysteuze eierstokken) genoemd. Als er meerdere bijkomende symptomen zijn, wordt dit PCOS (polycysteus ovarium syndroom) genoemd

Eén van deze andere symptomen is PCO (polycysteus ovarium syndroom).

Eén van die andere symptomen is een verhoogde mannelijke hormoonspiegel. Dit kan worden opgespoord in het bloed of uit zich in een ander meestal onaangenaam symptoom: hirsutisme, ook wel "vermannelijking" genoemd. Het wordt gekenmerkt door een mannelijk haarpatroon: haargroei op de kin, bovenlip, borst, buik, nek of rug. Haaruitval op het hoofd, een terugwijkende haarlijn of zelfs kaalheid. Maar ook een vette huid en acne zijn veel voorkomende klachten. Ongeveer 30 procent van de PCOS-patiënten heeft last van hirsutisme.

En tot slot zijn gewichtsproblemen die moeilijk onder controle te houden zijn een teken van het polycysteus ovarium syndroom: "Tweederde van de patiënten heeft last van overgewicht, de helft van alle PCOS patiënten heeft zelfs last van obesitas," zegt Dr. Roth-Hochreutener.

Polycysteus ovarium syndroom: van veel symptomen naar één diagnose

Zoals je je kunt voorstellen, is de diagnose allesbehalve eenvoudig en vereist deze specialistische expertise. Bij veel jonge vrouwen worden symptomen zoals onregelmatige cycli onderdrukt door de anticonceptiepil en pas jaren later verder onderzocht, bijvoorbeeld als de kinderwens onvervuld blijft. PCOS-expert Roth-Hochreutener bevestigt dit: "We stellen de diagnose vaker dan gemiddeld bij patiënten met een onvervulde kinderwens."

De zogenaamde Rotterdamse criteria helpen bij het stellen van de diagnose: Vrouwen worden onderzocht op de drie kernsymptomen:

• Cyclusstoornis (te lange tussenpozen tussen de menstruaties of langer dan drie maanden geen menstruatie)
• Aantal follikels op vaginale echografie (20 of meer follikels op ten minste één eierstok) of een vergroot ovarieel volume
• Hyperandrogenemie en hirsutisme

Als twee van de drie symptomen kunnen worden vastgesteld, is de diagnose polycysteus ovariumsyndroom. Hormoondiagnostiek en echografisch onderzoek van de eierstokken moet vroeg in de cyclus plaatsvinden, dat wil zeggen in de eerste vijf dagen van de cyclus. Het bestaat uit hormoonbepaling door middel van bloedonderzoek en echografie.

Hormoonpreparaten zoals de anticonceptiepil moeten drie maanden voor de diagnose worden gestaakt voor zinvolle resultaten.

Kanker, diabetes, depressie: risico's van PCOS

Polycysteus ovarium syndroom gaat niet alleen gepaard met veel symptomen, maar ook met veel risico's. Vooral als het onbehandeld blijft. Vooral als het onbehandeld blijft. "Getroffenen hebben een verhoogd cardiovasculair risico door hoge bloeddruk, obesitas, verhoogde bloedlipideniveaus en diabetes. Tot 95 procent van de vrouwen met overgewicht en 75 procent van de slanke vrouwen met PCOS ontwikkelen diabetes in de loop van hun leven. Op de lange termijn kunnen deze cardiovasculaire risicofactoren leiden tot ernstige secundaire ziekten zoals hartaanvallen of beroertes."

Een huidige studie bevestigt de risico's van PCOS op hart en bloedvaten - maar voegt ook een waarschuwende noot toe: "Vrouwen met PCOS hebben echter geen verhoogd sterftecijfer vergeleken met vrouwen in de controlegroep."Er zijn echter aanvullende onderzoeken nodig om de precieze interacties tussen de hormonale stoornis en het cardiovasculaire systeem te herkennen.

Carcinomen in het endometrium, d.w.z. kanker van het baarmoederslijmvlies, kunnen ook beter groeien bij PCOS. "Omdat de eisprong bij PCOS minder vaak plaatsvindt, is er een gebrek aan het corpus luteum hormoon - de basis voor de bloeding van het slijmvlies. Obesitas en diabetes verhogen ook het risico op kanker van het baarmoederslijmvlies," zegt de arts.

Een cohortstudie uit Taiwan met 8155 PCOS-patiënten bevestigt het hogere risico op baarmoederkanker. De onderzoekers konden op basis van de gegevens een hoger risico op andere soorten kanker van de vrouwelijke voortplantingsorganen, zoals borstkanker, uitsluiten. Andere studies schetsen echter een ander beeld: PCOS-patiënten hebben een hoger risico op het ontwikkelen van eierstokkanker.

En tot slot is PCOS een psychologische last voor de getroffenen. "Vrouwen met meer lichaamsbeharing, acne en obesitas lijden eronder," zegt Roth-Hochreutener. "Deze patiënten hebben steeds vaker last van angst- en eetstoornissen, maar ook van depressie. Helaas wordt hier veel te weinig over gesproken. Studies tonen aan dat PCOS-patiënten een verminderde kwaliteit van leven hebben."

PCOS is niet te genezen: Welke therapieën zijn er dan beschikbaar?

Polycysteus ovarium syndroom is complex. Omdat het gepaard gaat met veel verschillende symptomen, moeten bij de behandeling verschillende specialismen worden gecombineerd. "In ons PCOS centrum werken we samen met dermatologen, gynaecologen, obesitas specialisten, diabetologen, sportartsen, psychologen en psychiaters," zegt Roth-Hochreutener. "Er is geen standaard behandelingsaanpak; elke patiënt moet geïndividualiseerd, interdisciplinair advies en behandeling krijgen, afhankelijk van de belangrijkste symptomen."

Omdat PCOS niet te genezen is, richt de behandeling zich op symptoombestrijding. De focus ligt op cyclusregulatie, bijvoorbeeld met luteale hormonen in de tweede helft van de cyclus of de anticonceptiepil. Het medicijn metformine heeft ook positieve effecten op de cyclusregulatie, omdat het de suiker- en hormoonbalans in evenwicht kan brengen.

Het operatief verwijderen van de follikels of delen van de eierstok is ook mogelijk, maar is geen eerstelijnstherapie. De expert zegt: "Uit gegevens blijkt dat dit de productie van androgene hormonen remt en daardoor hirsutisme, acne, cyclusstoornissen en zwangerschapskansen kan verbeteren. Getroffenen moeten hier echter alleen aan denken als niets anders werkt."

De eerste weg naar verbetering ligt niet in complexe therapieën, maar in het dagelijks leven: "Leefstijl is de basis van therapie. Het is bijna het belangrijkste," zegt PCOS-specialist Roth-Hochreutener. Een gezond dieet en lichaamsbeweging worden al beschouwd als belangrijke regulatoren van symptoombestrijding: "Gewichtsvermindering kan de mannelijke hormonen verlagen, de vruchtbaarheid verhogen en andere risicofactoren verminderen."

Een aanbeveling in het World Journal of Diabetes spreekt van een mediterraan dieet met regelmatige lichaamsbeweging als de meest effectieve manier om symptomen onder controle te krijgen. Dr. Roth-Hochreutener zegt zelf: "We bevelen geen specifiek type dieet aan, omdat beperkende diëten op de lange termijn niet kunnen worden toegepast. Het belangrijkste is een uitgebalanceerd dieet met voldoende lichaamsbeweging."