"The Grand Tour" is voorbij - en daarmee een heel tijdperk

Jeremy Clarkson, Richard Hammond en James May zijn aan hun einde gekomen. Ze hebben geschiedenis geschreven, controverse veroorzaakt en schandalen overleefd. Sinds 13 september is het trio te zien in de laatste aflevering van "The Grand Tour" - een show over auto's die eigenlijk over vriendschap ging.

De drie Britten hebben een generatie fans gevormd. Inclusief mijzelf. Ik ken elke aflevering van de voorgangerserie "Top Gear" uit mijn hoofd. Clarkson, Hammond en May waren de bron van mijn fascinatie voor auto's, roadtrips en de Britse cultuur. Ik vierde hun hoogtepunten en schaamde me voor hun dieptepunten. Er was genoeg van beide.

Welkom bij mijn nostalgisch geromantiseerde terugblik.

Leuk in plaats van saai

In de jaren 90 zijn autoprogramma's een saaie bedoening. Iedereen die niet dringend een nieuwe auto nodig had, zapte verveeld verder. Maar in 2003 namen Jeremy Clarkson, Richard Hammond en James May het over als presentatoren van "Top Gear". Het was het begin van een razendsnelle opkomst: op het hoogtepunt had "Top Gear" naar schatting 350 miljoen kijkers - het best bekeken specialistische programma ter wereld.

Het recept voor succes heeft twee ingrediënten. Ten eerste de hoofdproducent Andy Wilman. Hij verandert "Top Gear" van een droog vakblad in een leuk amusementsprogramma. Het programma gaat nog steeds over auto's, maar met een compleet nieuwe focus: feiten en cijfers worden secundair, het belangrijkste is emotie. "Top Gear" is een les in het verpakken van droge onderwerpen in goede verhalen.

Het tweede ingrediënt is de chemie tussen de drie presentatoren - naar mijn mening een van de beste trio's in de televisiegeschiedenis. Elk op hun eigen manier excentriek, totaal verschillend van karakter, maar verenigd door hun liefde voor auto's en Groot-Brittannië. Ze discussiëren, nemen elkaar in de maling, schreeuwen naar elkaar en barsten samen in lachen uit. Als je naar een aflevering van "Top Gear" kijkt, zie je drie vrienden.

In het segment "News" kletsen ze niet alleen over auto's voor een live publiek, maar ook over God en de wereld. In het segment "Star in a Reasonably-Priced Car" interviewt Clarkson bekende persoonlijkheden en stuurt ze naar de racebaan. Hoewel in eerste instantie alleen Britse beroemdheden verschijnen, zitten Hollywoodsterren zoals Tom Cruise en Cameron Diaz al snel op de bank in de spartaanse BBC-studio.

Ik ben er live bij vanaf seizoen 6. Het programma wordt uitgezonden op zondagavond om 21.00 uur Zwitserse tijd op BBC 2. Ik koos mijn eerste auto op basis van een testverslag van Clarkson: een handgeschakelde VW Golf GTI Merk V. Tot op de dag van vandaag de leukste auto die ik ooit heb gehad.

Grootheid en avontuur

De kern van het programma wordt gevormd door de avonturen van het trio: absurde autotests, megalomane "uitdagingen", epische roadtrips. "Hoe moeilijk kan het zijn?" wordt het motto van het programma. "Heel erg" is bijna altijd het antwoord. Soms voelt "Top Gear" als een reismagazine. Ik raak ook geïnspireerd bij het plannen van mijn vakantie en reizen door Schotland, Wales of Vietnam.

Zeven (ik zou ook 70 hebben) favoriete momenten uit 22 seizoenen van "Top Gear":

De onverwoestbare Toyota Hilux (2003)

De pick-up truck van Toyota wordt beschouwd als extreem robuust. Om dit te testen rijdt Clarkson hem van een trap af, mishandelt hem met een sloopkogel, laat hem uit een kraan vallen, laat hem in zee zinken en steekt hem in brand. Maar de Hilux kan niet worden neergehaald. Toyota heeft de clips daarna zelfs gebruikt in een reclame voor de Tacoma.

Botswana Special (2007)

In hun eerste grote special rijdt het trio van de grens tussen Zimbabwe en Botswana naar de Makgadikgadi woestijn - maar niet in terreinwagens, maar in gewone oude auto's. Richard Hammond raakt zo dol op zijn Opel Kadett dat hij hem "Oliver" doopt en hem na het filmen mee naar huis neemt.

Polar Special (2007)

Jeremy en James willen naar de Noordpool rijden in een aangepaste Toyota Hilux. Ze zijn in een race verwikkeld met Richard en onderzoeker Matty McNair, die vertrouwen op traditionele hondensleeën. Ter voorbereiding ondergaan de drie een survivaltraining, waarbij Clarkson door een ex-militair in ijswater wordt geduwd - zonder script en zonder toestemming. Een perfect voorbeeld van hoe authentiek de eerste afleveringen van "Top Gear" zijn.

Reliant Robin Space Shuttle (2007)

Een kleine auto met raketten de lucht in schieten en weer laten landen - tuurlijk, waarom niet? James en Richard krijgen hulp van een paar wetenschappers en proberen het schijnbaar onmogelijke. De middelen zijn schaars, maar hun enthousiasme des te groter. De Reliant Space Shuttle stijgt daadwerkelijk op, maar komt dan aan een vurig einde.

Vietnam Special (2008)

Jeremy heeft een gruwelijke hekel aan motoren. Dit maakt het uitgangspunt van de Vietnam Special des te grappiger (en gevaarlijker): de drie presentatoren moeten elk voor 1000 US dollar een motor kopen en er mee van Ho Chi Minh City naar Ha Long City rijden. De aflevering is een van de leukste dingen die ooit over mijn tv is geflikkerd.

Zeppelin caravan (2009)

Als het budget groeit, worden de ideeën steeds absurder. In seizoen 14 probeert James een nieuw concept om de gehate caravans van de straat te krijgen: hij koppelt er een aan een luchtschip. Wat kan er misgaan? Kanttekening: Zoals bij veel clips is de muziek in de YouTube-versie om licentieredenen vervangen. Het origineel past veel beter bij het fragment.

Reliant Robin getest (2010)

De Reliant Robin is een iconische kleine auto met maar drie wielen. Dit heeft een paar nadelen, zoals Jeremy zich realiseert. Hij kantelt zes keer in een bocht en moet weer op zijn kant worden gezet. Ik was in tranen van het lachen.

Geen rekening houden met verliezen

Alle stunts zijn niet zonder gevaar. Richard Hammond komt twee keer op een haar na om het leven: tijdens het filmen voor seizoen 9 klapt zijn raketauto omver bij 460 km/u. De presentator loopt hersenletsel op en brengt maanden door op de intensive care.

Jaren later mist hij een bocht in een Rimac Concept One tijdens een race in Zwitserland. De elektrische supercar tuimelt van een heuvel en barst in vlammen uit. Hammond weet net op tijd uit de auto te komen. Dit keer heeft hij slechts lichte verwondingen. Net als James May, die in Noorwegen tegen een muur rijdt

En "Top Gear" polariseert. De presentatoren geven niets om politieke correctheid. Ze gebruiken bewust clichés, vooroordelen en overdrijvingen als stijlmiddel. Meestal vind ik dit grappig in de context van de diep sarcastische Britse humor. Maar af en toe gaan de grappen onnodig de grens over naar grof racisme.

Of het onwetendheid, uitdagendheid of onhandigheid is, is een kwestie van mening. Waarschijnlijk een mengeling van alles. Er is een pagina-lange Wikipedia-pagina over de controverses die "Top Gear" door de jaren heen heeft veroorzaakt. Drie voorbeelden:

Mexico grappen gevolgd door een staatszaak

In seizoen 16 zegt Richard Hammond over de Mexicaanse auto Mastretta MXT: "Auto's weerspiegelen nationale kenmerken. Een Mexicaanse auto zal een luie, zwakke, scheetlatende trut zijn met een snor, slapend tegen een hek leunend, een deken met een gat in het midden als jas dragen en naar een cactus kijken." De Mexicaanse ambassadeur veroordeelt de negatieve stereotypen in de sterkst mogelijke bewoordingen. De Britse communicatieautoriteit Ofcom wijst zijn klacht echter af.

Tesla getest en ruzie met Musk

In seizoen 12 test Clarkson de Tesla Roadster. Hij zegt dat de batterijen na 88 kilometer de geest hebben gegeven, wat Tesla ontkent. CEO Elon Musk beweert later dat het nooit een eerlijke test was. Zijn bedrijf klaagt de BBC aan wegens smaad, maar verliest in de rechtszaal. Jaren later test Clarkson de Model X en steekt de draak met de rechtszaak uit het verleden door voor de zekerheid zes advocaten mee te laten rijden.

Een boze menigte in Argentinië

In seizoen 22 rijden de drie presentatoren in drie auto's door Argentinië. De lokale bevolking vermoedt dat de nummerplaat "H982 FKL" een spottende verwijzing is naar de Falklandoorlog. Wanneer het productieteam van "Top Gear" aankomt in Ushuaia, vormt zich een woedende menigte buiten het hotel. Het team annuleert het filmen voortijdig en vlucht naar Chili in een geheime operatie. Ondanks protesten van de Argentijnse ambassadeur wordt de special ongewijzigd uitgezonden. James May zegt later dat de nummerplaat puur toeval was.

Afnemende charme en een knal

"Top Gear" bereikte zijn hoogtepunt in 2008 met de legendarische Vietnam Special. Daarna ging het bergafwaarts. Hoewel er nog steeds een aantal uitstekende segmenten in latere afleveringen zitten, is er een zekere slijtage.

Veel films voelen niet meer zo authentiek aan als vroeger. Steeds vaker voelen niet alleen de verhalen gescript aan, maar ook de dialogen. Je kunt zien dat Clarkson, Hammond en May moe zijn. Zelfs de steeds hogere productiebudgetten kunnen dit niet verhullen. Tegelijkertijd blijft de druk van de fanbase enorm.

In 2015 wordt de druk Jeremy Clarkson te veel. Tijdens het filmen voor seizoen 22 slaat hij een producer in het gezicht om iets kleins. Later verontschuldigde hij zich ervoor - hij was niet goed bij zijn hoofd en worstelde met persoonlijke problemen. Clarkson zat op dat moment in een echtscheidingsprocedure.

Maar de schade is aangericht. Fysiek geweld is onvergeeflijk voor de BBC. Het ontslaat Clarkson en houdt de geannuleerde afleveringen van "Top Gear" achter. Zelfs een petitie ondertekend door miljoenen fans kan hier niets meer aan veranderen. Tot slot nemen ook Hammond en May uit solidariteit ontslag. "Top Gear" is dood, de nieuwe editie met andere presentatoren is een complete schande.

Herstarten en veranderen

De triomfantelijke terugkeer kort daarna: Clarkson, Hammond en May vinden een nieuw thuis, een groter budget en meer creatieve vrijheid bij Amazon Prime. Het feit dat de nieuwe show "The Grand Tour" (TGT) bijna dezelfde afkorting heeft als "Top Gear" (TG) is een middelvinger naar hun oude werkgever.

De eerste seizoenen van "The Grand Tour" beginnen waar "Top Gear" ophield: met versleten concepten en geforceerde slapstickkomedie. De geënsceneerde sterfgevallen van beroemdheden die nooit het interview halen in het segment "Celebrity Brain Crash" behoren tot de slechtste die producer Andy Wilman ooit heeft bedacht.

De charme van de drie presentatoren komt vooral naar voren tijdens de epische roadtrips. Bijvoorbeeld wanneer het trio door Schotland rijdt in drie oldtimers of door Mongolië in een zelfgebouwde auto. Ook dit mist Amazon niet. Na het derde seizoen neemt "The Grand Tour" afscheid van de studiosegmenten.

Daarna zijn er maar een paar grote specials per jaar. Ze zijn soms beter, soms slechter - altijd prachtig geproduceerd, maar ook op de een of andere manier generiek. Ik geniet er vooral van omdat ze druipen van herinneringen aan vroeger. Als Clarkson voor de twaalfhonderdste keer "POWEEERRRRRRRR" roept, rol ik met mijn ogen en moet ik toch lachen.

Het beste voor het laatst bewaard

Maar nu is het zover, het definitieve einde van het tijdperk van Clarkson, Hammond en May. "One For The Road" is de naam van de laatste aflevering van de "Grand Tour". Het concentreert zich op oude sterke punten en rekent af met onnodig spektakel. Het is een waardig afscheid op het juiste moment. De wereld heeft de drie dinosaurussen ingehaald. Ze zijn niet geïnteresseerd in elektrische auto's en hun grove slogans vallen op gevoeligere oren dan voorheen.

Maar twee uur lang staat de tijd nog één keer stil. Hun laatste reis voert het trio door het prachtige Zimbabwe - in drie klassieke auto's die ze altijd al wilden bezitten: een Lancia Montecarlo, een Ford Capri en een Triumph Stag.

Het is een van de beste afleveringen in 22 jaar. Het heeft alles wat ik leuk vind aan "Top Gear" en "The Grand Tour": interessante auto's en prachtige wegen, gekkigheid en slimme ideeën, ongelukken en gelach, rivaliteit en vriendschap, leedvermaak en hartelijkheid. En als Clarkson een biertje drinkt terwijl hij een boot bestuurt, is dat een laatste uitdagende rebellie tegen politieke correctheid. Het zou hem gegund moeten worden.

Ik kijk naar de finale met een grijns op mijn gezicht en een brok in mijn keel. Af en toe krijg ik mistige ogen samen met de drie als ze zich realiseren dat dit hun laatste avontuur samen is. Het ingenieuze einde van de aflevering maakt de cirkel rond en brengt me uiteindelijk tot tranen. "We hebben echt het beste tot het laatst bewaard," zegt Clarkson. Het maakt het afscheid des te moeilijker.

Bedankt voor 22 jaar herinneringen, Chaps. Ik ga jullie missen.

Wat zijn jouw favoriete "Top Gear" en "The Grand Tour" momenten? Ben je blij of verdrietig over het einde? Schrijf het in de comments.