Vorm je persoonlijkheid: het is nooit te laat voor verandering

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand... Ik wil graag succesvol, zelfverzekerd en charmant zijn. Simsalabim?

Wel, persoonlijkheidsontwikkeling gaat niet zo makkelijk en snel als in sprookjes. Maar als je van tijd tot tijd zou willen dat je anders was, dan is het goede nieuws dat niets aan je persoonlijkheid in steen gebeiteld is. Je kunt er je hele leven aan werken. Je kunt zelfverzekerd, extravert en optimistisch zijn en de persoon worden die je wilt zijn.

De vangst?

De vangst? Het gebeurt niet met een toverspreuk. Maar je kunt deskundigen om advies vragen. Daarom vertelt psychologe Christine Hoffman hier waaruit onze persoonlijkheid bestaat en hoe je de persoon kunt worden die je altijd al hebt willen zijn .

Onze persoonlijkheid en wat haar drijft

. Christine Hoffmann zegt: "Er is een kern van persoonlijkheid die zich gedurende het hele leven blijft ontwikkelen."

De persoonlijkheidspsychologie is het belangrijkste onderzoeksveld naar welke delen van deze kern van persoonlijkheid erfelijk zijn en welke aangeleerd.

Daar komt ook het "Big Five Model" vandaan, volgens welke de menselijke persoonlijkheid in principe bestaat uit vijf kenmerken die in verschillende mate kunnen worden uitgesproken. Deze persoonlijkheidskenmerken zijn: Openheid voor ervaring (ruimdenkendheid, creativiteit), Consciëntieusheid (perfectionisme), Extraversie (sociabiliteit), Agreeableness (bedachtzaamheid, empathie) en Neurocitisme (emotionele instabiliteit en kwetsbaarheid).

In het algemeen suggereren onderzoeksresultaten, bijvoorbeeld in het wetenschappelijke tijdschrift Moleculaire Psychiatrie: Tussen de 30 en 60 procent van onze persoonlijkheid is erfelijk - dat wil zeggen genetisch bepaald. De rest is sociaal aangeleerd.

Volgens dit zijn niet alle kenmerken van de "Big Five" in ons DNA geschreven. Dat blijkt uit een studie gepubliceerd in het tijdschrift Translational Psychiatry: Volgens de onderzoekers zijn neurocitisme en openheid voor nieuwe ervaringen de belangrijkste erfelijke eigenschappen.

Of we creatief zijn en openstaan voor nieuwe ervaringen is een vanzelfsprekendheid.

Of we creatief en open zijn of vatbaar voor stemmingswisselingen is dus inherent aan onze genetica. Of we extravert of introvert zijn, is daarentegen vooral sociaal aangeleerd.

Wie ben ik eigenlijk? Wat vormt de persoonlijkheid

Omdat veel van je gedrag sociaal aangeleerd is, kun je je afvragen: wie ben ik eigenlijk? Of, zoals Hoffmann het zegt: "Ben ik wie ik ben? Of ben ik wie ik gemaakt ben om te zijn?"

Aan het begin moeten we anticiperen: Je verandert voortdurend en moet jezelf deze vraag waarschijnlijk vaker in je leven stellen. Persoonlijkheidsontwikkeling is geen op zichzelf staande gebeurtenis, maar een levenslang proces. "Onze persoonlijkheid verandert voortdurend," zegt expert Hoffmann. "De veronderstelling dat het in gips gegoten is, is achterhaald. Onze persoonlijkheid is eerder een plasticine die in verschillende vormen vloeit."

Dus jij, je werkcollega's of de winkelbediende bij de kassa van de supermarkt glijden elke dag in verschillende sociale rollen, waarin je steeds andere facetten van je persoonlijkheid aanspreekt. "Je zult je tijdens een etentje met de schoonfamilie anders gedragen dan tijdens een wandeling door het bos," vat de psycholoog samen. Maar er zijn manieren om je ware persoonlijkheidskern te herkennen onder alle sociale etiquette. Want: Wat onze persoonlijkheid vormt zijn ervaringen. En wat ons zelfbeeld vormt zijn de dingen die we regelmatig doen.

In deze gedragingen kun je jezelf observeren, adviseert Hoffmann. In je gedrag zul je dingen herkennen die je regelmatig doet en daardoor je persoonlijkheid bepalen. "Ik omschrijf mezelf als sportief als ik regelmatig sport. Dingen die we regelmatig doen, bewijzen ons wie we zijn."

Wie ben ik niet (meer)? Het verlopen zelfbeeld

Vaak houd je jezelf echter tegen. "We herbergen veel vooroordelen over onszelf," leert psychologe Hoffmann regelmatig in haar werk met mensen. "Als ik van mezelf denk dat ik ongeduldig ben, zal ik me vaak ongeduldig gedragen vanwege dit overtuigingssysteem." Bovendien zijn deze overtuigingen meestal verouderd en niet meer op jou van toepassing vandaag: "We zitten met ons zelfbeeld vaak vast in het verleden en geloven dat we nog steeds moeten zijn (of moeten zijn) zoals we vroeger waren."

De redenen daarvoor: ervaringen die gepaard gaan met grote emoties. Want die vormen ons bijzonder sterk. "Als ik als kind of tiener door mijn ouders wordt beschreven met denigrerende eigenschappen, dat ik dom ben of twee linkerhanden heb, dan vormt dat mij voor het leven."

Deze toeschrijvingen van onze persoonlijkheid doen veel pijn en overeenkomstige verbindingen in onze hersenen zijn daarom bijzonder sterk, zegt Hoffmann.

Wie wil je zijn? Hoe we aan onze persoonlijkheid kunnen werken

. Eén oplossing voor zulke schadelijke overtuigingen, bijvoorbeeld "ik ben dom", ligt vaak in het formuleren van alternatieve overtuigingen of eenvoudiger: in een reality check. "Ik vraag mijn patiënten dan of er ervaringen waren waarin ze duidelijk blijk gaven van intelligentie," zegt de deskundige. In de volgende stap moet je jezelf afvragen: Stel dat ik er niet langer van overtuigd zou zijn dat ik dom ben: Wat zou er dan mogelijk zijn? "Op deze manier belichten we de uitzondering van de geloofsset en schetsen we een beeld van de gewenste toekomst."

Deze confrontaties met negatieve overtuigingen over jezelf en je persoonlijkheid, zijn uiterst belangrijk. Want het is een feit dat er persoonlijkheidskenmerken zijn die eerder tot een bevredigend leven leiden dan andere. Een tweelingstudie in het wetenschappelijke tijdschrift Nature kon één eigenschap in het bijzonder aanwijzen die ons welzijn aanzienlijk verhoogt: optimisme.

De auteurs leggen uit: "Hoe tevreden we zijn met ons leven hangt af van de houding waarmee we ernaar kijken. [...] Iemand die het leven van de positieve kant bekijkt, zal zich eerder positieve levenservaringen herinneren en een positievere algemene kijk op het leven hebben."

Geduld en vertrouwen: persoonlijkheidsverandering kost tijd

. En hoe wordt men dan een optimistisch mens? Geduld is nodig en een begripvolle benadering van jezelf - ongeacht in welke richting je je wilt ontwikkelen. Hoe lang je iets regelmatig moet doen totdat de loop van je hersenen dienovereenkomstig is ingesteld, is nauwelijks globaal te beantwoorden. Maar consistentie en geduld zijn cruciaal: "Er is een regel die zegt dat persoonlijkheidsveranderingen automatisch worden na 30 dagen," zegt Hoffmann. "Maar dat hangt massaal af van hoe vaak ik het gewenste gedrag vertoon in mijn dagelijks leven. Als je gezelliger wilt worden en maar twee keer per maand socialiseert, duurt dat veel langer."

Geduld is één ding, inzicht in je eigen proces een ander. Immers, hoe hard je het ook probeert, de persoonlijkheidskenmerken die je wilt zul je niet van de ene op de andere dag bereiken. Als je bijvoorbeeld optimistischer wilt worden, maar toch af en toe verstrikt raakt in negatieve gedachtespiralen, heb je begrip voor jezelf nodig in plaats van frustratie, adviseert de psycholoog. "Soms gaat het meer om toestemming dan om tegenhouden. Als we ons verzetten, houden we vaak dingen vast," dus negatieve gevoelens opmerken en ze laten passeren is het devies. Daarnaast kun je je bewust richten op de positieve dingen in je dagelijks leven: Welke drie dingen waren vandaag fijn of welke mensen ondersteunen je om vol vertrouwen naar de toekomst te kijken?

Waar is Christine Hoffmann zelfverzekerd? Het is nooit te laat om aan onze persoonlijkheid te werken. Zelfs aan persoonlijkheidskenmerken die we geërfd hebben of die al heel lang bij ons zijn, kan gewerkt worden met voldoende geduld en begrip voor onze eigen ups en downs. "Als we doen wat we graag doen en daar consequent in zijn - dan kunnen we onze persoonlijkheid gedurende ons leven in alle richtingen veranderen."

/ Titelbild: Stefan Spasov via unsplash