De dunschiller: "Wie heeft hem uitgevonden?" Een Zwitser ... onder andere
Klittenband, wc-eend of zakmes - de lijst van Zwitserse uitvindingen is lang. Ook het schilmesje beschouwen we graag als een Zwitserse uitvinding. Strikt genomen is dit maar de halve waarheid. Maar het is een uiterst succesvolle.
Komkommer, wortels, appel, peer ... Ik maak weer eens een snackbox voor onze dochter. Om van de ongewenste fruit- en groenteschillen af te komen, grijp ik met somnambulistische zekerheid naar het schilmesje. Een van die kleine hulpjes die onmisbaar zijn geworden in het dagelijks leven en in de keuken. En nog een Zwitserse uitvinding ook. Toch?
De eerste naamsverval
Als je me vraagt naar de oorsprong van de dunschiller, ga ik als eerste naar Wikipedia. Het bijbehorende artikel stelt dat deze term al bestaat sinds het einde van de 19e eeuw. De dunschiller wordt met name genoemd in een monster- en modelregistratie - als het ware de voorloper van de patentaanvraag - van een Weense hofschiller uit 22 december 1891. Is de dunschiller dus uitgevonden in Oostenrijk?
In mijn zoektocht naar bewijs hiervoor vind ik het eigenlijk in het digitale archief voor historische kranten en tijdschriften van de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek. In het "Amtsblatt zur Wiener Zeitung" van 17 september heeft de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek de volgende informatie. [[strike:Jänner]]Januari 1892 staat de door Wikipedia genoemde registratie afgedrukt: Een zekere Joseph Denk is verantwoordelijk voor de term Sparschäler. Goed bedacht, Joseph!
Bron: Screenshot Oostenrijkse Nationale Bibliotheek
Er lijken geen foto's of tekeningen (meer) te zijn van de eerste schiller, althans ik kan er geen vinden. In de jaren daarna kwam ik echter krantenadvertenties tegen die reclame maakten voor de dunschiller, bijvoorbeeld 1905 in de "Zürcher Oberländer" of in een uitgave van «Berner Tagwacht» von 1908. En in een advertentie in de "Oberländer Tagblatt" van 23 september 1918, staat waarschijnlijk helemaal in de geest van de uitvinder:
"Economieschillers besparen veel tijd en geld!"
Deze dunschiller is echt geweldig
Ondanks vermeldingen in krantenadvertenties lijkt het schilmesje nog niet echt van de grond te zijn gekomen. Dat veranderde in 1936. Toen patenteerde de Duitser Albert Deimel zijn Famos aardappelschiller. Dit was een dunschiller met een in de lengte gemonteerd mes dat kon worden bewogen.
Dat Deimels keukenhulpje een succesvol en populair apparaat werd, blijkt onder andere uit het feit dat je de Famos dunschiller vandaag de dag nog steeds in zijn oorspronkelijke vorm kunt kopen.
De koning uit Zwitserland
Na het beroemde patent van Albert Deimel uit Duitsland duurde het nog een paar jaar voordat de dunschiller eindelijk zijn triomfantelijke opmars maakte door de internationale keukenladen. In 1947 liet de Zwitserse ondernemer en uitvinder Alfred Neweczerzal zijn model "Rex" - Latijn voor koning - internationaal patenteren, de eerste dunschiller met een dwars beweegbaar mes.
Bron: Wikimedia Commons / Fred Klein
De "Rex" wordt al snel een onmisbaar hulpje in de keuken. Al meer dan 70 jaar produceert het door Neweczerzal opgerichte bedrijf Zena in Affoltern am Albis tientallen miljoenen dunschillers, waarvan ongeveer 60 procent naar meer dan 20 landen wordt geëxporteerd. Eén ding is zeker: de dunschiller zelf is niet oorspronkelijk uitgevonden in Zwitserland. Maar het model dat wereldwijd bekend en gebruikt wordt wel.
In 2020 wordt het familiebedrijf definitief verkocht, maar het blijft in Zwitserse handen: Met Victorinox neemt de moeder van het Swiss Army Knife ook de productie van het schilmesje "Rex" over.
Van de keukenla naar de postzegel
Wat maakt de "Rex" dunschiller zo speciaal? Iedereen die het ooit heeft gebruikt - en dat zijn waarschijnlijk de meeste mensen - zal soortgelijke dingen zeggen: het voelt goed en comfortabel in de hand, het is licht, het schillen gaat snel ... En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, is het ook nog eens heel stijlvol, om niet te zeggen iconisch.
Het ontwerp, dat sinds 1947 vrijwel onveranderd is gebleven, heeft de "Rex" ook buiten de keuken roem en eer bezorgd. Hij wordt vereerd als een klassieker van het Zwitserse design en tentoongesteld in musea. De Zwitserse post heeft in 2004 zelfs een postzegel aan hem gewijd.
Bron: Shutterstock / Boris 15
De term "sekte" moet spaarzaam en niet overmatig worden gebruikt. Voor mij voldoet het schilmesje "Rex" echter aan alle voorwaarden om te worden gezien en beschreven als een cultobject. Ik bedoel, als hij het niet is, wie of wat dan wel? Zelfs als er nu schilmachines zijn die hun werk nog beter doen dan de "Rex" ... Is dat eigenlijk een belediging voor de majesteit?
Omslagfoto: Luca Fontana
17 mensen vinden dit artikel leuk
Ik ben een volbloed vader en echtgenoot, deeltijds nerd en kippenboer, kattentemmer en dierenvriend. Ik zou alles willen weten en toch weet ik niets. Ik weet nog minder, maar ik leer elke dag iets nieuws. Waar ik goed in ben is omgaan met woorden, gesproken en geschreven. En dat mag ik hier bewijzen.
