"Dune: Part Two" is een mijlpaal in de sci-fi cinema

Eén ding voorop: er staan geen spoilers in deze recensie. Je leest alleen informatie die bekend is uit de trailers die al zijn uitgebracht.

Eerst Ik schreef dat "Dune: Part One" ondanks de adembenemende visuele pracht als zand door mijn vingers liep. Dat ik het "waarom" miste. Waarom al die ophef over het lot van kroonprins Paul Atreides. Ik begreep het niet. Ik voelde me overweldigd door de pure weelde van de film. Maar ook door het gevoel dat ik zojuist getuige was geweest van een veel te lange proloog voor een nog groter verhaal.

Niet mijn mooiste moment.

Maar dat is precies de uitdaging van het schrijven van een filmrecensie. Meestal is er na de persvoorstelling nog zo'n twee uur over voordat het embargo van de critici wordt opgeheven. Als je de deadline niet haalt, straft het internetalgoritme je. "Dune: Part One" had meer dan twee uur nodig gehad om zijn effect op mij volledig te ontvouwen. "Dit is nog maar het begin", zei zelfs Chani tegen Paul aan het einde. Ik realiseerde me pas veel later dat dit geen slechte zaak was.

Vandaag de dag beschouw ik de verfilming van de eerste helft van Frank Herberts "Dune" als een van de beste en meest gedurfde films aller tijden. Maar waar de proloog "slechts" de schaakstukken op hun plaats zette, is "Dune: Part Two" de film waarin ze eindelijk tot leven komen.

Dit is waar "Dune"

over gaat Het huis van Atreides. Verraden. Bedrogen. Weggevaagd. Ooit één van de machtigste adellijke huizen in een melkwegstelsel beheerst door een feodaal rijk. Vandaag de dag is alleen de jonge Paul Atreides (Timothée Chalamet) nog in leven. Verborgen in een woestijn die zo dodelijk is dat zelfs het winterharde Huis Harkonnen hem niet mag betreden.

De woestijn bevindt zich op de grens van de melkweg.

De woestijn bevindt zich op de onherbergzame planeet Arrakis. Waar Spice wordt gewonnen. Een drug. Maar ook de belangrijkste stof in het universum, die niet alleen het menselijk leven verlengt, maar ook interplanetair reizen mogelijk maakt. Wie Arrakis beheerst, beheerst dus Spice en daarmee een onvoorstelbare welvaart. Precies dit was de ondergang van het Huis Atreides, de toenmalige rentmeesters van Arrakis, toen de Harkonnen de planeet voor zich opeisten.

Maar de overlevende Paul blijft niet inactief. Verborgen tussen de inheemse Fremen, het woestijnvolk van Arrakis, bloeit de voormalige kroonprins op tot een leider, messias en redder. Maar er is meer. In zijn visioenen. Duizenden gevechten. Miljoenen doden. Miljarden levens in chaos gegooid. Wat als zijn verlangen naar wraak de verschrikkelijke interplanetaire oorlog ontketent die al generaties lang wordt voorspeld door de onderdrukte Fremen op Arrakis - met hem op de punt van hun speer?

Denis Villeneuve: De Messias in de Woestijn

De "Dune"-saga van Frank Herbert is ongetwijfeld een van de meest aangrijpende uitdagingen die regisseur Denis Villeneuve ooit is aangegaan. En dat wil wat zeggen. Zeker als ik denk aan zijn eerdere werken zoals "Arrival" en "Blade Runner 2049". Maar "Dune" is meer dan een saga; het is een van de meest monumentale epossen van onze tijd. Een die niet alleen complexe thema's behandelt zoals kolonisatie, uitbuiting, revolutie en religieuze verlossing. Maar ook de steeds terugkerende strijd om zeldzame grondstoffen. Olie, bijvoorbeeld. Of specerijen. Zelfs in een toekomst die duizenden jaren verwijderd is van ons heden. Harde kost.

Herbert schreef er zes boeken over. Hij nam er de tijd voor. Het eerste boek verscheen in 1965, het laatste in 1985, maar de nu 56-jarige Villeneuve droomde als 14-jarige al om van "Dune" een film te maken. Volgens Villeneuve was het eerste boek "een openbaring". "Zijn" wereld. Een belangrijke inspiratiebron. Maar omdat hij als tiener te jong was om zijn eigen filmcamera te kopen, bracht hij in plaats daarvan hele zomers door met het tekenen van gedetailleerde storyboards voor wat ooit zijn magnum opus zou worden. Niet overhaast. Maar wetend dat zijn tijd zou komen.

Dus benaderde de Frans-Canadees zijn doel voorzichtig. Eerst maakte hij de langzame maar ongelooflijk intense drugsthriller "Sicario". Pas daarna waagde hij zich voor het eerst aan het sciencefictiongenre met "Arrival", voordat hij dingen als tempo, sfeer en beeldcompositie oefende met "Blade Runner 2049" - een training waarvan hij wist dat die hem op een dag goed van pas zou komen. Jaren later, toen Villeneuve eindelijk de kans kreeg om zijn jeugddroom te vervullen, aarzelde hij geen seconde.

Het is inmiddels duidelijk: Villeneuve houdt van de wereld van "Dune". Begrijpt het. De intuïtie om het eerste boek op te splitsen in twee films is een gewaagde, bijvoorbeeld omdat alles en niets in het boek in het begin gebeurt, maar het is niettemin absoluut juist. Anders had het nauwelijks recht gedaan aan het gelaagde epos, dat veel gerenommeerde regisseurs al niet hebben weten te realiseren - inclusief David Lynch. De woestijnwereld, de politieke intriges en de prachtige dynastieën zijn te groot. Allemaal met hun eigen verhalen en mythologieën. Villeneuve zou te veel hebben moeten schrappen om het ook maar in een film te kunnen verpakken. "Dune" zou zijn afgevallen.

In gravitas.

Tegelijkertijd volgt Villeneuve, die ook het scenario schreef, absoluut niet zin voor zin het bronmateriaal. Hij weet wanneer hij van het bronmateriaal moet afwijken. Wanneer zijn personages een karakterverandering moeten ondergaan om tot de kern door te dringen van wat frank Herbert in zijn boek niet kon doen. Een voorbeeld: de Fremen Chani, gespeeld door Zendaya.

Waar ooit veel proloog was, zijn nu personages

Het feit dat Chani zou afwijken van haar boeksjabloon en zelfs een grotere rol zou krijgen, was discussieerd door Villeneuve en Zendaya van tevoren. De beschermers van de oorspronkelijke visie van Frank Herbert maakten zich dan ook zorgen dat Hollywood opnieuw probeerde fundamentele elementen te veranderen in de waanzinnige haast om inclusie en progressivisme te omarmen - zorgen die gelukkig ongegrond bleken.

In deze versie van het boek is Zendaya niet te zien.

In deze versie is Zendaya's Chani niet langer de dochter van Dr. Liet Kynes, planetair ecoloog en spreekbuis van de Fremen tegen het Keizerrijk. En anders dan in het boek is het ook niet alleen het bevel van Javier Bardem's Stilgar, leider van de Sietch Tabr, waaraan Chani gehoorzaamt als ze Paul onder haar hoede neemt. Ze doet dit om hem vertrouwd te maken met de cultuur van de Fremen - een volk dat van misschien wel de gevaarlijkste plek in het universum zijn thuis heeft gemaakt. Maar haar motivaties zijn persoonlijker. Meer menselijk. Maar bovenal begrijpelijk.

Het leukste is dat Chani niet langer alleen maar uitleg geeft. In plaats daarvan wordt ze een echt personage, met hoop, dromen en een cruciale rol in het lot van Paul. Er zijn ook nieuwe facetten en nuances. Bijvoorbeeld haar moderne opvattingen, die botsen met de bijgelovige gebruiken en religies van de oudere generatie, zoals die van Stilgar. Dit zorgt voor nieuwe spanningsmomenten. Voor karakterontwikkelingen en schetsen die het boek nog niet eerder had gezien. Tegelijkertijd is alles perfect verweven in de complexe wereld van religie en politiek van frank Herbert.

Denis Villeneuve weet wat hij doet.

Dankzij alles wijkt de verhaallijn van Chani nooit te veel af van die van het boek. Maar bepaalde momenten raken nu met een grotere emotionele impact dan in het literaire model. Vooral als het gaat om bepaalde interacties met Paul.

Paul daarentegen blijft het ambivalente baken van hoop voor een hele cultuur dat "Dune" van Frank Herbert zo uniek maakt. Net als in het boek is Paul niet bang om de controle over zijn mentale en psychische krachten te verliezen - in "Part One" alleen doorschemerd door de heksachtige Bene Gesserit. Het is de angst om die controle te verwerven die de kroonprins op zijn grondvesten dreigt te doen schudden.

In zijn dromen ziet Paul de Jihad. Met hem als Kwisatz Haderach, de Verlosser, en miljarden levens door het hele universum gedoemd om te sterven, zou zijn lot worden vervuld. Tenzij hij het voorkomt. Maar wat als Paul uiteindelijk de verkeerde beslissingen neemt om de juiste redenen? Ligt het nog in zijn macht om de heilige oorlog waar de Fremen naar verlangen te voorkomen? Of is de koers al lang bepaald?

Paul dreigt te stagneren. Maar de film niet. Villeneuve neemt veel tijd om ons kijkers te laten voeden met Pauls verlammende angst voor de onvermijdelijke beslissing. Maar waar "Part One" de eerste tweederde van de tijd besteedde aan het uitleggen van de enorme complexiteit van het werk van Frank Herbert in filmvorm, ontwikkelt Villeneuve in "Part Two" eindelijk zijn personages. Ontvouwt ze. Brengt ze samen en haalt ze weer uit elkaar. Het "waarom" dat ik nog miste in het eerste deel - "Part Two" geeft het me in elke seconde van de film.

"Part Two" is sneller - maar zeker geen oorlogsfilm

Op het gebied van vakmanschap is "Dune: Part Two" sowieso een klasse apart. "Part One" deed dat al. Dat is geen verrassing. Het getalenteerde oog van Greig Fraser achter de camera is immers opnieuw verantwoordelijk voor het vastleggen van de majestueuze en dreigende woestijnlandschappen van Arrakis met hun beklemmende schoonheid. In "Part Two" gaat Fraser zelfs nog een stap verder. Vooral in zijn monumentale gevechtsschilderingen, wanneer honderden Fremen op de ruggen van enorme zandwormen rijden en op de zielige Harkonnen-legers neervallen.

Images for the ages.

Natuurlijk horen ze waar mogelijk op een IMAX-scherm. Juist omdat "Part Two" de eerste film overtreft in zijn weelde. Regisseur Villeneuve sprak in de aanloop zelfs van een oorlogsfilm. Nou, zo ver zou ik niet willen gaan, ook al heeft de tweede helft van het epos minder uitleg en meer tempo. Meer actie. De scène in de eerste trailer bijvoorbeeld, waarin Paul leert rijden op een zandworm, is een van de indrukwekkendste dingen die ik ooit in de bioscoop heb gezien. Tegelijkertijd verliest Villeneuve zijn personages nooit uit het oog.

Een gegeven waar de filmmuziek van Hans Zimmer bijzondere aandacht aan besteedt. Bijvoorbeeld in het stuk "A Time of Quiet Between the Storms", dat ook dient als muzikaal leidmotief voor de hele film. Villeneuve klampt zich daaraan vast. Ook inhoudelijk. Ten eerste is er het Atreides-motief, enigszins aangepast; de Fremen-cultuur heeft zijn sporen nagelaten. En toch is het er nog steeds, onmiskenbaar. Terwijl het motief begint als een onschuldig liefdesthema met de fluit, moet het naarmate het stuk vordert steeds meer vechten tegen het bombastische, epische oorlogsthema dat het dreigt op te slokken - de perfecte weerspiegeling van de jonge Paul Atreides als een personage met een verdeeld innerlijk leven:

Kroonprins in de ene wereld, messias in de andere.

Conclusie: Een film voor de eeuwigheid

Hans Zimmer en Greig Fraser verdienen ongetwijfeld een Oscar voor hun artikelen aan de film. Net als Denis Villeneuve en zijn regie. Ze worden bijgestaan door bijna alle acteurs en actrices in de film. Zelfs degenen die geen plaats hebben gevonden in deze filmrecensie. Vooral Austin Butlers Feyd-Rautha Harkonnen, een nieuwkomer in "Part Two" en ongetwijfeld een van de gevaarlijkste antagonisten in het "Dune"-universum.

"Dune: Part Two" is meer dan alleen een succesvol vervolg op een meesterlijk eerste deel. Het is een mijlpaal in sci-fi cinema. Een die al in één adem wordt genoemd met Peter Jacksons high-fantasy trilogie "The Lord of the Rings". Ironisch eigenlijk. Auteur J. R. R. Tolkien vond Frank Herberts "Dune" nooit goed. Want waar Tolkien het lot van de wereld in de onopvallende handen van de sympathieke hobbits legde, weefde Herbert hele beschavingen rond nogal afstandelijke personages, waarvan de meesten volkomen koel en berekenend lijken.

Villeneuve maakt deze koelheid onschadelijk. Hij geeft zijn personages meer warmte en laat ze botsen in een wereld die even gruwelijk als opwindend is. Uiteindelijk zal Villeneuve's "Dune" epos het sciencefiction genre waarschijnlijk op dezelfde manier vormgeven als Peter Jackson's "The Lord of the Rings" het fantasy genre deed: op een manier die vandaag de dag nog steeds voelbaar is. En net zoals Zendaya's Chani een veelbelovend "Dit is nog maar het begin" uitademde aan het einde van "Deel één", is het opnieuw haar beurt om ons tegen het einde van "Deel twee" een nieuw weerzien te beloven met de oneindig glanzende duinzeeën van Arrakis:

"Dit is nog niet het begin".

"Dit is nog niet voorbij, Paul."

"Dune: Part Two" opent op 29 februari 2024 in de bioscoop. Speelduur: 166 minuten. Uitgebracht voor 12 jaar en ouder.