Late vorst doet fruittelers zweten

Al een paar jaar is mijn broer Pascal zenuwachtig voor de lente. De reden is heel eenvoudig: wanneer mens en natuur zich hebben aangepast aan het einde van de winter, maakt hij een comeback. Dat gebeurde dit jaar begin april. Sneeuwval tot op geringe hoogte. IJzige nachten. Temperaturen onder nul. Kerstmis ligt niet eens zo ver achter. Terwijl wij mensen gewoon naar onze sjaals en mutsen grijpen, is de natuur weerloos tegen de nare omstandigheden. Tenminste, dat zou het zijn, ware het niet dat mijn broer heldhaftig de vorst trotseert. Pascal runt een negen hectare groot fruitbedrijf met appels, peren en kersen in Egnach (TG) aan het Bodenmeer.

Toen ik eind maart het weerbericht bestudeerde met de aangekondigde vorst, besloot ik spontaan mijn broer te helpen bij de vorstbestrijding. Dus reisde ik naar het Bodenmeer, hoewel het nog niet 100 procent zeker was of ik of het vorstverdedigingsteam ingezet zou worden. Toegegeven, de aangekondigde vorst was heftig. Maar dankzij een verrassend wolkendek daalden de temperaturen niet zoveel. Zo kon ik de eerste nacht in een warm bed blijven liggen. Niet zo mijn broer, die de nacht half slapend op de bank doorbracht met zijn mobieltje naast zich. Hij had er een app op geïnstalleerd die gegevens van zijn weerstation leverde. Als de temperatuur onder de -1 graad daalde, zou de app onmiddellijk alarm slaan. Maar kouder dan net onder nul graden wordt het die nacht niet.

Kersenknoppen ontwikkelen zich eerder en zijn daarom vatbaarder

Bij welke temperatuur wordt het kritisch? "Dat kun je in het algemeen niet zeggen," legt Pascal uit. Het hangt ervan af hoe ver de knoppen aan de bomen al ontwikkeld zijn. "Hoe verder de knopontwikkeling gevorderd is, hoe gevoeliger ze zijn." Daarom zijn kersenbomen vatbaarder dan appel- of perenbomen, waar de ontwikkeling langer duurt.

Bij appel- en perenbomen zou er - anders dan bij kersen - eigenlijk een even effectieve als verrassende methode zijn om de knoppen tegen vorst te beschermen: namelijk met ijs. "Als je de bomen besproeit met water, vormt zich een relatief dikke laag ijs rond de knoppen, die dan min of meer constant geïsoleerd zijn bij nul graden."
.
Maar mijn broer heeft niet zo'n watersproei-installatie, vandaar dat we de tweede nacht toch naar de fabriek moeten. Om 2 uur 's nachts daalt de temperatuur onder de -1 graden, wat ons gelukkig alleen letterlijk op de knieën brengt. Ongeveer 400 kaarsen, die mijn broer de dag ervoor tussen zijn bomen heeft geplaatst, moeten worden aangestoken.

Terwijl ik me van de ene naar de andere kaars begeef, uitgerust met gasbrander en aanmaakblokjes in de hand, af en toe omhoog kijkend naar de wolkenloze hemel, breekt het zweet me snel uit, ondanks de temperaturen onder nul. Het duurt niet lang en het terrein baadt in warm kaarslicht. Het landschap doet me nu een beetje denken aan een feest in Goa. Of een geheime champagnevergadering.

Dankzij de grote hoeveelheid vormen de kaarsen maar een klein deel van de vorstbestrijding. "Ten eerste zijn ze niet erg efficiënt. Ten tweede zouden er duizenden kaarsen nodig zijn om de hele plant te beschermen," legt mijn broer uit. "Klopt, de kaarsen verwarmen de lucht maar tot op zekere hoogte. Maar het is voldoende dat de lucht circuleert en voorkomt dat de koude lucht op lagere hoogten blijft hangen." Omdat het echter duidelijk wordt dat late vorst eerder de norm dan de uitzondering zal zijn, heeft Pascal Stacher extra voorzorgsmaatregelen genomen. Deze nacht worden twee zogenaamde vorstbewakers ingezet. Dit zijn twee gasblazers waaruit hete lucht van maximaal 100 graden stroomt. Eén boswachter beslaat ongeveer één hectare.

Het middelpunt van zijn "dispositie", zoals Pascal het graag noemt, is echter de Mistdraak, die hij twee jaar geleden heeft aangeschaft. Dit is een gesloten aanhangwagen waarmee mijn broer tot laat in de ochtend over de baan rijdt.

Terwijl ik me een weg baant tussen de rijen bomen, gehuld in een regenbroek en een dikke jas, zie ik in de verte de koplampen van de tractor die de Mistdraak achter zich aan trekt. Dragon is behoorlijk accuraat. Want behalve rook spuwt het ding ook hopen sintels uit. Binnen brandt namelijk een groot vuur van houtblokken. De rookdeeltjes ervan worden samen met waterdamp in het systeem gespoten. Deze waterdamp-rooknevel vormt dan een soort deken die voorkomt dat de warmte van de aarde naar boven ontsnapt naar de heldere hemel. Leuk voor de toppen, minder prettig voor mij, die te weinig van de met rook gevulde lucht meekrijgt.

In 2017 veroorzaakte vorst landelijk 100 miljoen frank schade

Mijn broer rijdt met deze aanhanger onophoudelijk van 2 uur 's nachts tot bijna 9 uur 's ochtends door de fabriek. Ik heb het beter naar mijn zin. Want als ik - samen met Pascals vrouw - alle kaarsen heb aangestoken, kan ik om ongeveer half vijf naar bed. Het kost Pascal ongeveer 5.000 Zwitserse franken voor het nachtwerk, inclusief kaarsen, gas en de afschrijving van zijn mistvlieger. Goed besteed geld, zoals mijn broer me uitlegt. "Als ik niets had gedaan, had ik misschien te maken gehad met een verlies van 60 procent in de kersenoogst," zegt hij vol overtuiging. "Klopt, de appelknoppen zijn resistenter. Maar zelfs als de knop slechts gedeeltelijk gebroken is, zal hij geen grote vrucht worden, wat betekent dat ik hem niet als dessertfruit kan verkopen, maar alleen als ciderfruit. Ik vraag mijn broer: "Waarom sluit je niet gewoon een verzekering af?" - "Ten eerste is het niet de bedoeling van een fruitteeltbedrijf om te overleven dankzij verzekeringsuitkeringen. En ten tweede zijn de verzekeringspremies ook vrij hoog."

Dit is niet verwonderlijk gezien de vele vorstschade van de afgelopen jaren. "In 2017 hadden we extreme vorst, die leidde tot vrijwel totaal verlies en een geschatte schade van 100 miljoen Zwitserse frank," zegt Beatrice Rüttimann, mediawoordvoerder bij de Zwitserse Fruitvereniging. Net als Pascal Stacher zouden veel andere fruittelers daarom ook investeren in de bestrijding van de vorst. "Maar dat alleen zal waarschijnlijk niet genoeg zijn," is Rüttimann overtuigd. Het is zinvoller om nieuwe, koudebestendige rassen te kweken die beter tegen vorst kunnen. "Op basis van veel feedback van fruittelers ga ik ervan uit dat we er dit jaar licht vanaf zijn gekomen, hoewel niet elke regio op dezelfde manier is getroffen," zegt Rüttimann. Maar de fruittelers kunnen nog niet diep ademhalen. Wie weet komt de winter ineens op het idee om in mei tijdens de IJsheiligen weer een gastoptreden te maken. "Maar je moet niet vergeten dat de natuur op een quasi-voorraadbasis werkt. Met andere woorden, slechts ongeveer tien procent van de bloesems hoeft uiteindelijk vruchten voort te brengen om van een goede opbrengst te kunnen spreken," legt Rütimann uit. Op dit moment heeft de fruitvereniging er alle vertrouwen in dat er in de zomer voldoende fruit geoogst kan worden.

De opwarming van de aarde is de schuld van vorstschade

Hoe paradoxaal het ook klinkt, de vorstschade is het gevolg van de klimaatverandering en daarmee de opwarming van de aarde. "Door de opwarming van de aarde en de daaruit voortvloeiende hogere temperaturen beginnen planten eerder te bloeien, vaak al in maart," zegt Gaudenz Flury, meteoroloog bij SRF Meteo. "Een voorbeeld: van 1900 tot 1960 bloeide de kersenboom nauwelijks voor april. Tegenwoordig is een vroege start van de bloei in maart eerder regel dan uitzondering." Het risico van vorst is als het ware een race tussen het begin van de bloei en de "laatste" vorst, die beide eerder in het jaar plegen voor te komen, zegt hij. "Het probleem zal ons ook in de toekomst bezighouden. Want de planten zullen steeds vroeger gaan bloeien," zegt Flury. Ook in de toekomst moeten periodes van vorst worden verwacht, voegt hij eraan toe, ook al neemt de kans op late vorst af door de opwarming van de aarde.

Net voordat ik in slaap val, kijk ik uit het raam en zie alle kaarsen tussen de bomen gloeien. Ook de twee heteluchtblazers en Pascal op zijn tractor zijn duidelijk hoorbaar. Spontaan vraag ik me af: "Is dat niet op de een of andere manier paradoxaal? Mijn broer - die nu pas zijn boerderij omschakelt naar biologisch - verbrandt honderden paraffinekaarsen en gas om de gevolgen van de opwarming van de aarde tegen te gaan."Ik besluit mijn broer ernaar te vragen en val in slaap op het geluid van de motor van de tractor.

Kaarsen kunnen eerder gedoofd worden dan gepland

Het is half negen 's ochtends. Na iets minder dan vier uur slaap sta ik op en kijk naar buiten. De kaarsen zijn gedoofd en op sommige van de metalen emmers zitten deksels. Later ontdek ik dat Pascal's medewerker de kaarsen al na vier uur had gedoofd, hoewel ze ongeveer acht uur zouden branden. Het was 's morgens niet zo koud als ik had gevreesd.

Meer half slapend dan wakker maak ik in de keuken koffie voor mezelf, giet het in een thermoskan en baan me ermee een weg naar buiten naar mijn broer. Onvermoeibaar maakt Pascal nog steeds zijn rondjes over het terrein met zijn tractor. Moe, maar zichtbaar tevreden neemt hij de thermoskan aan. "Of ik er licht vanaf ben gekomen of niet zal pas duidelijk worden als de oogst voorbij is," zegt hij, eraan toevoegend dat men niet moet vergeten dat de ijsmannen nog moeten komen, "en tegen die tijd kan het weer een kreng zijn".

Voordat ik de trein naar huis neem, volledig uitgeput, moet ik Pascal de vraag stellen die me bezighield voordat ik in slaap viel. "Pascal: Is het niet een beetje gek dat je de gevolgen van de opwarming van de aarde bestrijdt door kaarsen en gas te affakkelen?"

De broer van mijn broer.

Mijn broer staat niet stil bij een snel en volgens mij plausibel antwoord. "Natuurlijk maak ik me daar ook zorgen over. Het komt erop neer dat hij ervan overtuigd is dat zijn strijd tegen de vorst niet alleen economisch, maar ook ecologisch loont. "Ik produceer ongeveer 400 ton fruit per jaar op mijn plant. Als de vorst een groot deel van mijn fruit vernietigt, moet het uit het buitenland worden geïmporteerd, omdat de vraag het aanbod ver overtreft. Hij is ervan overtuigd dat zijn productie een goed ecologisch evenwicht heeft. "Een boomgaard bindt een vergelijkbare hoeveelheid CO² als een bos," zegt hij, eraan toevoegend dat de term "duurzaamheid" holistisch bekeken moet worden. "Als ik in het ergste geval mijn boerderij moet opgeven omdat ik door de vorst elk jaar veel oogsten verlies, dan is dat ook niet duurzaam, alles welbeschouwd.

Maar natuurlijk zou hij ook mogelijkheden zien voor verbetering van de vorstbestrijding. "Het branden van de kaarsen is inderdaad niet ideaal. En als ik op een dag de Frost Guards op biogas kan laten lopen, zou dat super zijn."

Pascal is ervan overtuigd dat de inspanning de moeite waard was, omdat we dankzij onze inspanningen de temperatuur met de cruciale paar graden konden verhogen. En afgezien daarvan, zegt hij, was het belangrijk om de "aanleg" nog eens te testen en te oefenen. Want één ding is helaas zo zeker als het Amen in de kerk. Late vorst zal mijn broer scherp blijven houden. Maar zijn nervositeit in het voorjaar wordt elk jaar kleiner. De vorst zorgt voor meer werk, maar het doet mijn broer niet meer zweten.