Drie jaar oorlog in Oekraïne - waarvoor?
De oorlog in Oekraïne woedt al drie jaar. Wat waren de redenen van Vladimir Poetin om het buurland van Rusland aan te vallen? Wat probeert hij te bereiken? Waar leidt het toe? Zelfverdediging? Hulpbronnen? Macht? Vragen en nog eens vragen. Ik zocht naar antwoorden en raadpleegde verschillende gespecialiseerde boeken.
Op 24 februari 2022 lanceerde Rusland een grootschalige militaire aanval op zijn buurland Oekraïne. Drie jaar geleden liet de Russische president Vladimir Poetin het Russisch-Oekraïense conflict escaleren tot een oorlog. Het eerdere conflict smeulde al sinds de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim in de Zwarte Zee in 2014.
"De informatie kon niet onafhankelijk worden geverifieerd"
Iedereen die de berichtgeving in de media over de oorlog in Oekraïne volgt, zal zijn opgevallen dat bijvoorbeeld de Zwitserse radio en televisie SRF heel vaak de disclaimer gebruikt in haar artikelen: "De informatie kon niet onafhankelijk worden geverifieerd." Voor de geïnteresseerde leek is dit een groot obstakel om zelf een redelijk duidelijk beeld te krijgen van de gebeurtenissen. Correspondenten ter plaatse bieden in ieder geval gedeeltelijk soelaas.
In Europa zijn grote delen van de samenleving het er in ieder geval over eens dat Rusland de agressor is en Oekraïne het slachtoffer, dat zoveel mogelijk gesteund moet worden in zijn verdediging. De meningen over hoe deze steun moet worden gegeven lopen echter sterk uiteen. Aan de andere kant zijn er wereldwijd, maar ook in Europa, ook verschillende meningen over de vraag of er sprake is van schuld of verantwoordelijkheid voor de oorlog, en is er niet zonder meer sprake van een verenigd front tegen Rusland en Poetin.
Meer diepgang dan snelle media
In drie jaar open oorlog heb ik, naast het dagelijkse nieuws, vooral geprobeerd een dieper beeld te krijgen van de situatie, maar vooral van de geschiedenis van het conflict dat in oorlog is ontaard. Een paar gespecialiseerde boeken waren bijzonder nuttig. Gespecialiseerde boeken van mensen die Rusland en Oekraïne kennen, hun geschiedenis en de mechanismen van macht en conflict, en die ze begrijpen door vele jaren ermee om te gaan. Journalisten, historici, militaire strategen, politici en fotografen die me verschillende perspectieven kunnen laten zien om me te helpen het beter te begrijpen.
Hier zijn een paar boeken die me hebben geholpen en blijven helpen om de redenen en motieven te begrijpen die de actoren drijven, wat er in de landen gebeurt, hoe de mensen daar denken en leven:
Tim Marshall, "De kracht van geografie"
De Britse journalist Tim Marshall is een bekroond expert op het gebied van buitenlands beleid. Hij was correspondent voor de BBC en heeft verslag gedaan vanuit conflictgebieden over de hele wereld. In "De kracht van geografie" belicht hij tien regio's in de wereld en legt hij op levendige wijze uit hoe de natuurlijke omstandigheden van de regio's, zoals bergen, zeeën, rivieren, woestijnen, het klimaat, de grootte of de beschikbare hulpbronnen, de veiligheid en machtspolitiek van de landen beïnvloeden. In het allereerste hoofdstuk analyseert Marshall Rusland en hoe bijvoorbeeld de uitbreiding of het gebrek aan het hele jaar door bevaarbare diepzeehavens de Russische expansiepolitiek de afgelopen 250 jaar heeft beïnvloed. En vandaag de dag nog steeds. Je hoeft de strategie van Vladimir Poetin in Oekraïne niet goed te keuren na het lezen van dit boek, maar je zult wel begrijpen waarom Oekraïne zo belangrijk is voor Poetin en Rusland.
Luzia Tschirky, "Live uit Oekraïne"
Luzia Tschirky was jarenlang buitenlandcorrespondent van SRF in Rusland. Na het uitbreken van de oorlog deed Tschirky ongeveer anderhalf jaar lang verslag vanuit Oekraïne. Ze bezocht oorlogsgebieden in het oosten van het land, begeleidde militaire eenheden en liet zien hoe het leven was voor de bevolking onder de constante dreiging van Russische aanvallen. In haar boek beschrijft Tschirky de situatie van de mensen in Oekraïne op dezelfde manier als ze deed als tv-journalist. Heel dichtbij en merkbaar gekenmerkt door haar eigen houding. Je kunt het een journalist kwalijk nemen dat ze dit af en toe doet, maar ze moet zo neutraal mogelijk verslag doen van de gebeurtenissen. Ik vind het authentiek dat de verhalen die ze vertelt haar niet koud laten en dat ze altijd partij kiest. Toch, en die indruk had ik al uit haar tv-reportages en optredens, heeft ze de neiging om Rusland en Poetin te onderschatten. Maar al met al geeft het boek een krachtig inzicht in het leven van mensen in een door oorlog verscheurd land.
Boris Bondarev, "In het ministerie van leugens"
Er is waarschijnlijk geen beter, onbevooroordeeld en directer inzicht in de innerlijke werking van het Russische machtsapparaat en het buitenlands beleid van Vladimir Poetin dan Boris Bondarevs "In het ministerie van leugens". Bondarev was 20 jaar lang medewerkers van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken en nam drie maanden na de Russische invasie van Oekraïne in 2022 ontslag - vanwege de invasie. De ex-diplomaat geeft een kijkje achter de schermen. Binnen in het Russische staatsapparaat, dat doorspekt is met corruptie en autoritaire structuren. Maar hij zoekt ook naar perspectieven voor Rusland die verder gaan dan de oorlog in Oekraïne en het bewind van Poetin. En hij verliest het grote geheel niet uit het oog, het Europese en mondiale perspectief.
Alexei Navalny, "Patriot"
Een klein jaar na zijn onverklaarbare dood in Russische gevangenschap lijkt de naam Alexei Navalny nauwelijks bekend in Rusland. Of in ieder geval lijkt niemand bereid om publiekelijk te praten over de bekendste oppositiefiguur en verklaard tegenstander van Vladimir Poetin. Dit bleek onlangs uit een enquête van het persbureau AFP. Navalny's postuum gepubliceerde autobiografie "Patriot" geeft inzicht in zijn strijd tegen het staatsapparaat en Poetin. Maar bovenal geeft het inzicht in de laatste periode van zijn leven in Russische gevangenschap. En ook al vertelt Navalny vooral over zijn eigen leven, zijn strijd en zijn perspectief, je krijgt ook een gevoel voor het Russische systeem, of beter gezegd het Poetin-systeem.
Anna Politkovskaja, "In Poetins Rusland"
Iedereen die gelooft dat Poetin zich de afgelopen jaren alleen heeft ontwikkeld tot een autoritair heerser vanwege een vermeende of echte dreiging van de VS, de NAVO of "het Westen" in het algemeen, of dat hij de oorlog in Oekraïne is begonnen uit angst en zelfverdediging, zou dringend Anna Politkovskaja's "In Poetins Rusland" moeten lezen. De Russische journaliste beschreef al in 2005 het "autocratische, autoritaire en onmenselijke beleid" van Vladimir Poetin. En ze betaalde de hoogste prijs: op 7 oktober 2007 werd Politkovskaja het slachtoffer van een moordaanslag. Het is nog steeds onduidelijk wie hiervoor verantwoordelijk was. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde alleen dat de Russische onderzoeksautoriteiten zich onvoldoende hadden ingespannen.
Begrijpen hoe Poetin denkt, niet begrijpen wat hij doet
Sommige van deze boeken heb ik al helemaal gelezen, andere op zijn minst diagonaal. Ik heb er al veel van geleerd. Vragen zijn beantwoord, nieuwe opgeworpen en veel vragen zijn niet beantwoord.
Ik begrijp nu beter waar Poetin vandaan komt, hoe hij mogelijk tikt en denkt. Mijn inschatting van de persoon en de situatie is daardoor niet veranderd, integendeel.
Ik wil dat Poetin de waarheid vertelt.
Als je een eigen beeld wilt krijgen, dat simpelweg niet kan worden overgebracht door de quick-and-dirty berichtgeving van veel media, dan is een van deze boeken zeker een goed startpunt.
Als je voor informatie liever afgaat op de huidige berichtgeving in de media, raad ik je aan om bijvoorbeeld eens te kijken in het archief van het Zwitserse televisieprogramma Sternstunde Philosophie. Daar vind je talloze interviews met verschillende deskundigen uit verschillende disciplines die discussiëren over de oorlog in Oekraïne, Rusland en Vladimir Poetin of de voorwaarden voor een toekomstige vrede.
Omslagfoto: Oliver Fischer
15 mensen vinden dit artikel leuk
Oliver Fischer
Teamleader Editorial
Oliver.Fischer@digitecgalaxus.chGlobetrotter, wandelaar, wereldkampioen wokken (maar niet die in het ijskanaal), woordjongleur en liefhebber van fotografie.
