Toen de beste schaker geen man meer was
25 jaar geleden namen de machines de wereld over. Maar alleen bij het schaken. De mensheid hoeft zich hierdoor niet beledigd of bedreigd te voelen.
Vijfentwintig jaar geleden vandaag, op 11 mei 1997, won de IBM-schaakcomputer "Deep Blue" de laatste en beslissende partij in de competitie tegen de toenmalige wereldkampioen Garri Kasparov. Deep Blue werd daarmee de eerste schaakcomputer die onder toernooicondities een wedstrijd won tegen een wereldkampioen schaken. Deep Blue won twee partijen, Kasparov één; de andere drie eindigden in remises.
Een eerdere versie van Deep Blue had in 1996 al tegen Kasparov gespeeld en won ook één partij, maar verloor de wedstrijd met 2:4 punten.
De wedstrijd was een grote gebeurtenis in de media. Het resultaat zou kunnen worden geïnterpreteerd als een science fiction scenario dat werkelijkheid wordt: Machines overtroffen de mens in intelligentie. Of misschien ook niet. Want de wedstrijd zette ook aan tot nadenken over de vraag wat nu eigenlijk intelligentie is.
Is een schaakcomputer intelligent?
De basisprocedure van een conventionele schaakcomputer is eenvoudig: hij probeert mogelijkheden uit en evalueert die met behulp van een enorme database. Het doet dit veel sneller, betrouwbaarder en breder dan enig mens. Dit niet echt intelligente principe leidt tot sterke zetten, als de computer snel genoeg is.
Het ging dus minder om intelligentie dan om rekenkracht. Nog in 1985 speelde Kasparov tegen 32 schaakcomputers tegelijk en versloeg ze allemaal. "Voor mij was dat de gouden eeuw. De machines waren zwak, mijn haar was sterk," grapte Kasparov later in een TED Talk.
Voor de wedstrijd van 1997 werd Deep Blue massaal opgewaardeerd. Met zijn 480 ingebouwde schaakprocessoren bood hij extreme rekenkracht voor die tijd. Het zou tot 200 miljoen posities per seconde kunnen berekenen.
Maar de software van Deep Blue was niet zo triviaal dat het alleen maar mogelijkheden doorspeelde. Het werd verder ontwikkeld voor het concours van 1997. De programmeurs deden zelfs ingrepen tussen de afzonderlijke spellen om het systeem verder te optimaliseren. Dit maakte de computer onvoorspelbaar voor Kasparov. Deep Blue daarentegen had toegang tot alle partijen van Kasparov die ooit gespeeld waren, dus het kende zijn tegenstander op zijn duimpje.
Bron: Stan Honda, Keystone
Mensen worden moe, hebben een slechte dag of raken van slag. Kasparov won de eerste partij en gaf de tweede op. Schaakanalisten wezen er na de partij op dat Kasparov waarschijnlijk remise had kunnen afdwingen door eeuwig schaak te spelen. Dit had duidelijk gevolgen voor de wereldkampioen, die vervolgens niet aan zijn potentieel voldeed. Om minder voorspelbaar te zijn voor Deep Blue probeerde hij in de laatste en beslissende partij een opening die hij gewoonlijk nooit speelde. Een risicovolle strategie die niet werkte. Kasparov werd in een onmogelijke positie geduwd en gaf zich al na 19 zetten over.
Machines kunnen beter - en dan?
Ondanks al deze bezwaren is één ding duidelijk: als het gaat om een zuiver logisch spel als schaken, zijn computers superieur aan mensen. Al vóór de wedstrijd van 1997 was te voorzien dat het slechts een kwestie van tijd zou zijn voordat de mens geen kans meer had tegen machines.
Vandaag is dit een gegeven. Zelfs eenvoudige programma's, zoals de software van een fitnessapparaat, zijn minstens gelijk aan mensen. Schaakstreamer Levy Rozman, toch een internationaal kampioen met een ELO-score van soms meer dan 2400, merkt droogjes op aan het eind van zijn Diepblauwe analyse: "Ik speelde remise tegen een loopband."
Met het gebruik van zelflerende systemen wordt de moderne schaaksoftware nog sterker. AlphaZero leerde zichzelf eind 2017 schaken en versloeg na korte tijd Stockfish, de sterkste software van dat moment. AlphaZero berekent veel minder zetten dan een conventioneel schaakprogramma; maar wel doelgerichter.
Er is geen reden voor de mensheid om zich hierover gekrenkt of vernederd te voelen. Per slot van rekening heeft de mens dit alles mogelijk gemaakt.
De triomf van de machine heeft de mensheid en het schaken geen schade berokkend. Tegenwoordig schaken meer mensen dan ooit. En we zijn ook ver verwijderd van horrorscenario's in de stijl van HAL-9000. Schaakcomputers schaken gewoon beter, maar ze zullen de wereld niet overnemen.
Omslagfoto: Foto: Keystone
28 mensen vinden dit artikel leuk
David Lee
Senior Editor
David.Lee@digitecgalaxus.chMijn belangstelling voor computers en schrijven leidde me relatief vroeg (2000) naar de technische journalistiek. Ik ben geïnteresseerd in hoe je technologie kunt gebruiken zonder gebruikt te worden. In mijn vrije tijd maak ik graag muziek waarbij ik mijn gemiddelde talent compenseer met een enorme passie.
